Vakjuryrapport Amsterdamse Architectuurprijs 2022

Nationaal Holocaust Namenmonument wint vakprijs Amsterdamse Architectuurprijs 2022

19.05.22 Arcam

Sinds 2008 reikt Arcam de Amsterdamse Architectuurprijs (AAP) uit. Deze prijs wordt jaarlijks toegekend aan zowel de architect als de opdrachtgever. Van de bijna 125 projecten die in 2021 zijn opgeleverd heeft Arcam 10 projecten genomineerd die niet alleen van uitzonderlijke kwaliteit zijn, maar ook een goede afspiegeling vormen van de belangrijkste ontwikkelingen en bouwtrends in dit jaar. Uit deze nominaties kiezen zowel een vak- als een publieksjury een winnaar. Beide jury’s stellen onafhankelijk van elkaar criteria vast. Begin april bezochten beide jury’s op één dag alle genomineerden. Hieruit kwamen per project de volgende observaties van de vakjury naar boven, in volgorde van het projectbezoek.

De vakjury

Dit jaar hebben Caroline Bos (co-founder UNStudio, AM bouwmeester), Saskia Bosnie (directeur gebiedsorganisatie Zuidoost City en oprichter Sabo Advies) en Marc Reniers (architect en eigenaar M3H architects) zich bereid verklaard als vakjuryleden de genomineerde projecten te beoordelen.

Caroline Bos heeft vooral gekeken naar hoe concept en architectonische vernieuwing samengaan met projectontwikkeling met speciale aandacht voor innovatiekracht, duurzaamheid en sociale meerwaarde. ‘De vraag die ik in gedachte zal houden is: wat geeft dit gebouw mee aan de omgeving – èn aan de toekomst?’. Marc Reniers lette met name op de kwaliteit van plattegronden in een verschralende woningmarkt waarin woonkwaliteit continue onder druk staat. ‘We zien altijd fantastische beelden in renders, maar om te achterhalen hoe een gebouw ‘in elkaar zit’, moet je naar binnen. Ik heb gekeken naar wat zich achter de gevels van de gebouwen afspeelt.’ Saskia Bosnie heeft bijzondere aandacht voor de mate waarin het gebouw bijdraagt aan een vorm van sociaal-ruimtelijke samenhang en mogelijkheid tot ontmoeting en sociaal contact. ‘Ik heb vooral gekeken naar hoe er aandacht voor het ‘sociale cement’ is geweest.’ Daarbij hechtten alle juryleden belang aan duurzaamheid en biodiversiteit.

De genomineerden

De tien genomineerde projecten weerspiegelen de Amsterdamse architectuurproductie van 2021. De jury spreekt haar waardering uit voor de kwaliteit van de projecten. Ze laten zien dat ambitie, goede vormgeving, samenwerking binnen teams en tussen opdrachtgever en architecten leiden tot succesvolle resultaten. Er is veel aandacht voor duurzaamheid in al zijn facetten. Zowel installatietechnisch en bouwtechnisch, als in materiaalgebruik en circulariteit. Maar ook voor natuurinclusiviteit en groen op en aan gebouwen. Daarnaast spreekt uit de nominaties een grote programmatische diversiteit, met veel focus op de sociale cohesie die projecten teweeg kunnen brengen.

Stories
Olaf Gipser Architects, SMARTLAND landscape architects, Bouwgroep BSH20A, Heutink Groep

Stories is een uitgesproken ontwerp met een constructie van Cross Laminated Timber (CLT). Het project is modulair gebouwd met grotendeels biobased materialen. Het ontwerp past in zijn omgeving, die wordt gekenmerkt door dergelijke loftgebouwen, en geeft invulling aan de duurzaamheidsambities die de gemeente Amsterdam voor de Buiksloterham formuleerde. De jury prijst het lef van de particuliere initiatiefnemers om te werken met hernieuwbare materialen en de wijze waarop groen is ingepast en verankerd, zowel in de ontwikkeling van het gebouw als in het gemeenschappelijk beheer. Daarnaast is de jury enthousiast over het voorgenomen verhalencafé in de plint, de routes door het gebouw, het dakterras en -tuin en de gemeenschappelijke ruimtes en de wijze waarop deze ruimte bieden aan ontmoeting tussen bezoekers en bewoners. De jury ziet in dit project een goed voorbeeld van hoe zelfbouw (in de vorm van collectief particulier opdrachtgeverschap) en de flexibiliteit en duurzaamheid van open building (met een houtconstructie) tot vernieuwing leidt.

 

De Finish
WE Architecten, de Alliantie

Mede door huisvesting te bieden aan een huisarts, fysiopraktijk en apotheek biedt De Finish behalve betaalbare woningbouw ook een verrijking van de voorzieningen voor de buurt. In het ontwerp is de behoefte aan enige privacy, die nodig is voor deze specifieke functies, onderkend in de keuze voor kleinere, verticale raampartijen in de plint, die rechtstreekse inkijk verminderen. De volumeopbouw sluit aan op de aanpalende gebouwen en zichtlijnen, waaruit volgens de jury sensitiviteit voor de gebouwde context spreekt. Hoofdentree, binnenplaats en loopbrug bieden veel kansen voor ontmoeting en nodigen uit tot sociale interactie tussen bewoners. Door de galerijen niet, zoals gebruikelijk, aan de buitenzijde maar juist aan de binnenzijde van het blok te positioneren, is een bijzonder hoge ruimtelijke kwaliteit gerealiseerd, in het bijzonder voor sociale huurwoningen. “De Finish houdt, ook esthetisch, de Nederlandse traditie van goede sociale woningbouw hoog”, aldus de jury.

Harbour Club
LEVS architecten, Amvest

Cruquiuseiland heeft sinds 2021 drie wijnsilo’s als icoon, als bewoonbare kroon op Harbour Club. In Harbour Club is een transformatieopgave gekoppeld aan gebiedsontwikkeling. De kade is tot verblijfsplek gemaakt, mede dankzij het terras van de club. Het complex is een collage van een grote variëteit aan woningtypes, industrieel erfgoed en een locatie voor evenementen die reuring en grootstedelijkheid brengen die bij Amsterdam horen. De jury oordeelt dat het inpassen van de, in eerste instantie tijdelijke, Harbour Club juist in een complex met midden-huur en koopwoningen, gelaagd is en “grootstedelijke glamour” toevoegt aan de buurt. Technisch vormt de combinatie van club en evenementenruimte enerzijds en woningbouw anderzijds een grote uitdaging. De sleutel tot succes van deze technisch-programmatische puzzel is de inventieve doos-in-doos constructie waardoor wonen, werken, cultuur en recreatie conflictloos naast elkaar kunnen bestaan. Bovendien prijst de jury dat Harbour Club geheel zelfvoorzienend in energie en daarmee ook technologisch innovatief is.

HAUT Amsterdam
Team V Architectuur, Lingotto, Arup, JP van Eesteren

De luxe woontoren aan de Amstel is met 21 verdiepingen en 73 meter hoogte de hoogste houten woontoren van Nederland. De jury bewondert hoe stedelijke allure is toegevoegd aan een zowel technisch als stedenbouwkundig moeilijke locatie. De driehoekige locatie, die grenst aan het spoor en de drukke weg, is zeker niet gemakkelijkste. Maar in de luxe appartementen zijn enkel de positieve effecten te ervaren, met een panoramische uitzicht over de omgeving en een fantastische houten afwerking van de woningen en trappenhuizen. De inpassing van bijna onzichtbare pv-panelen in de gevel is van hoge kwaliteit. De jury prijst de technische ingrepen die zijn gedaan om dit project in deze vorm te kunnen realiseren, in het bijzonder de materiaal- en productinnovatie, op het gebied van hybride houtbouw. Lovenswaardig vindt de jury dat HAUT daarmee Amsterdam wereldwijd bij de koplopers in het realiseren van hoogbouw met een hybride houtstructuur heeft geplaatst en dat HAUT een belangrijke bijdrage levert aan de ontwikkeling van houten hoogbouw op internationale schaal.

 

The British School of Amsterdam
Atelier PRO architecten i.s.m. Van Hoogevest architecten, The British School of Amsterdam

De monumentale voormalige Havenstraatgevangenis is getransformeerd tot privéschool. De jury vindt het sterk hoe de drie negentiende-eeuwse vleugels als uitgangspunt zijn genomen en uitgebouwd voor de drie verschillende doelgroepen van de school: kleuters, basisschoolkinderen en middelbare scholieren. Het is gelukt, om ondanks verregaande ingrepen, de oorspronkelijke uitstraling van de gevangenis te bewaren. De jury ziet dat met het slim en speels uitbreiden van de vleugels een nieuwe situatie gecreëerd is die open en kindvriendelijk, plezierig en functioneel is. Het panopticum, waar de drie vleugels samenkomen, vormt ruimtelijk en sociaal het hart van de school. Het is een welkome en lichte ontmoetingsplek.

De jury bewondert de balans tussen behoud en vernieuwing, die is gerealiseerd door geraffineerd gebruik te maken van baksteen. Door af te wisselen in textuur, kleur, verband en voeg is in de nieuwbouw op eigentijdse wijze aansluiting gezocht bij het monument.

 

Valley
MVRDV, Piet Oudolf, EDGE Technologies, RJB Group

“Overdadig, overmatig, harmonieus-organisch.” Valley biedt met een breed, mixed-use programma een aanbod voor een groot publiek van bewoners, gebruikers en bezoekers met een Las Vegas-achtige potentie tot 24-uurs dynamiek waarin dag-nachtritme door elkaar lopen. Strakke spiegelglaswanden sluiten aan bij de architectuur van de Zuidas, terwijl de grillige natuurstenen ‘vallei’ daar juist mee breekt. Valley wordt met recht getypeerd als blikvanger. Het gebouw is extreem fotogeniek en heeft de potentie om een mondiaal insta-icoon te worden. De stedelijke belofte van een continu levendige functiemix wordt door de aantrekkelijke buitenkant een stevig handje geholpen, verwacht de jury. De jury vertrouwt erop dat die vallei uitgroeit tot een groene oase, want – hoewel experimenteel – is hoogwaardig ingezet op biodiversiteit. De beplanting is specifiek geselecteerd voor iedere plek, en mede ingegeven door hoogte, wind en onderhoud. Het aanplanten van jonge planten vergroot de overlevingskansen en door groenbeheer bij de eigenaar van het gebouw te beleggen is kundig beheer gegarandeerd.

Basisschool de Wereldburger
Moke Architecten, Landlab, Gemeente Amsterdam

De Wereldburger is van een jaren 60-gebouw getransformeerd tot moderne basisschool. De originele betonstructuur is behouden en in het zicht gebracht, maar het project heeft nu een warme uitstraling door de veelvuldige aanwezigheid van hout. Een nieuw, breed trottoir verbindt het gebouw met de openbare ruimte. Circulariteit, duurzaamheid en biodiversiteit staan centraal in deze aanpak, zowel binnen als buiten. Moke Architecten heeft fraaie ingrepen gedaan die hergebruik, technische verbetering en nieuwe esthetiek combineren. Zowel op de grote schaal van het gebouw als geheel, als op de kleine schaal van het detail, zoals het ophogen van de bestaande oude betonnen trap met nieuwe houten treden. De gerecyclede houten tribune en de vloer in de aula zijn exemplarisch voor de kracht van hergebruik. De jury waardeert vooral de mogelijkheden tot interactie in dit gebouw. Door de lange zichtlijnen wordt het gevoel van veiligheid en ruimtelijkheid verhoogd. De jury looft hoe met beperkte middelen en veel aandacht het schoolgebouw “sympathiek en excellent” is aangepakt en hoe daarmee ontmoeting en samenspel kundig worden gefaciliteerd.

De Voortuinen
Elephant, Pinnacle

Het unieke van deze woontoren is dat de bewoners vanuit de lift direct in hun voortuin terechtkomen. Dat is mogelijk gemaakt door de toepassing van een door Elephant ontwikkeld concept, waarbij de klassieke ontsluitingskern is omgebouwd tot badkamers- en installatieruimtes, en de trappen en liften naar de buitenkant zijn verplaatst. Zo worden vierkante meters optimaal benut als extra privéruimte en worden de beheers- en schoonmaakkosten geminimaliseerd. De jury stelt vast dat met de transformatie van kantoorgebouw naar luxe woongebouw een nieuwe bewonersgroep naar de buurt wordt getrokken, wat de samenstelling van de wijk zal veranderen. De jury prijst dat, onafhankelijk van de grootte, ieder appartement voorzien is van een eigen buitenruimte van maar liefst 45 vierkante meter. De verzonken ‘voortuinen’, die bovendien een constructieve functie hebben, zijn weliswaar beperkt in hun bijdrage aan de biodiversiteit, maar zijn esthetisch sterk en dragen bij aan de frisse uitstraling.

Spaarndammerhart
KorthTielens Architecten & Marcel Lok_Architect, DS Landschapsarchitecten, Martijn Sandberg, Heijmans Vastgoed

‘Het lijkt wel zomer als je binnenstapt in Spaarndammerhart’. Met de komst van Spaarndammerhart heeft een precieze, maar ook spectaculaire stadsreparatie plaatsgevonden, zo oordeelt de jury. Het oude stratenplan is in ere hersteld en de ruime publiek toegankelijke binnentuin is, ook stedenbouwkundig, een verrijking voor de buurt. De opgave om sociale huur, vrije sector en koopwoningen te mengen, lijkt perfect gelukt, waarmee een brede bevolkingsgroep wordt bereikt. De achtertuin, het binnenplein, de royale entree en gemeenschappelijke ruimtes dragen actief bij aan sociale interactie tussen de bewoners en de buurt. Biodiversiteit heeft bijzonder veel aandacht gekregen, zowel door ruimte te bieden aan behoud van reeds aanwezige bomen bij de aanleg van de binnentuin, als door het onderdak bieden aan vogels in de vorm van ingebouwde nestkasten in de gevels. Waar je ook kijkt, alles lijkt met aandacht en liefde aangeraakt, aldus de jury. De samenwerking tussen de opdrachtgever, de twee architectenbureaus, de landschapsontwerper en de kunstenaar is een (te) zelden vertoond hedendaags ‘gesamtkunstwerk’. Spaarndammerhart is ook daarmee een ode aan de Amsterdamse School.

Nationaal Holocaust Namenmonument
Studio Libeskind i.s.m. Rijnboutt, Nederlands Auschwitz Comité

Het Nationaal Holocaust Namenmonument is een plek waar ontmoeting centraal staat, zowel letterlijk als in abstracte zin. Nabestaanden komen in contact met verloren naasten en met andere bezoekers, zowel uit Amsterdam als van ver daarbuiten. De jury typeert het Nationaal Holocaust Namenmonument als voorbeeld bij uitstek van het teruggeven van cultuur en historie, niet alléén aan de directe locatie, maar aan de hele samenleving. Een haast negatieve ruimte is met de komst van het monument veranderd in een serene plek met ruimte voor emotie en bezinning. De jury oordeelt dat de ruimtelijke inpassing van dit labyrint als een nieuwe as in het verlengde van de Hermitage, zeer kundig is vormgegeven. Libeskind toont met het Namenmonument aan dat hij als geen ander in staat is emotie op te roepen in architectuur. Ondanks de onmiskenbare zwaarte is dit monument ook een plezierige verblijfsplek met internationale allure; een spannende ruimte waar architectuur, stedenbouw en kunst samenkomen.

 

De afwegingen

Omdat het in eerste instantie een onmogelijke opgave lijkt om deze 10 projecten van uiteenlopende aard en omvang langs dezelfde meetlat te leggen, formuleert de jury zes criteria waarop zij de projecten beoordelen.

  1. Betekenis voor de stad

Van veel van de geselecteerde projecten is het bereik van de programmering groter dan de kavel of directe omgeving. Wat geeft het gebouw terug aan de stad en haar bewoners?

  1. Invloed op de buurt

Op welke manier is het ontwerp een verbetering van de omgeving? Heeft de ingreep een plek naar een hoger plan getild, door bijvoorbeeld een nieuwe zichtlijn of een verhaal toe te voegen? Hoe is de inpassing contextueel, architectonisch, vakmatig uitgevoerd?

  1. Ontmoeting

Welke invloed heeft het ontwerp op hoe bezoekers of gebruikers door het gebouwde bewegen? Faciliteert het ontwerp ontmoeting of interactie, bijvoorbeeld door een bankje op de juiste plaats of een entree die leidt tot een gezamenlijke beleving of is het bezoek zelf een gemeenschappelijke beleving?

  1. Biodiversiteit en natuurinclusiviteit

De verschillen zijn groot, maar een groot aantal projecten laat zien hoe architectuur en natuur onlosmakelijk verbonden kunnen zijn. Is biodiversiteit van begin af aan meegenomen in het ontwerp en is nagedacht over beheer en behoud op lange termijn? Is er rekening gehouden met reeds bestaande natuurlijke elementen en de inpassing daarvan in een nieuw plan?

  1. Vernieuwing

Vernieuwing kan zich op verschillende manieren manifesteren. In technologisch opzicht door gebruik van nieuwe, soms zelfs specifiek voor het ontwerp ontwikkelde, materialen of technieken. Daarnaast waardeert de jury ook typologische innovatie

  1. Esthetiek

Is er sprake van een ‘mooi’ ontwerp? Hoe verhouden grote en kleine gebaren zich tot elkaar en is er met aandacht voor detail vormgegeven? Zijn de gekozen materialen passend bij het ontwerp en leiden deze zaken samen uiteindelijk tot een goed beeld?

Na het zorgvuldig wegen van de criteria bij alle genomineerden neemt de jury met enige spijt afscheid van The British School en Harbour Club, waarbij de ontwerpers en opdrachtgevers door slim te ontwerpen en programmeren identiteit en geschiedenis voor de stad hebben weten te behouden. Ook erkent de jury de uitzonderlijke vernieuwende waarde van HAUT, dat met haar hybride houtstructuur een geheel nieuwe, en inmiddels vanzelfsprekende bouwmethode heeft geïntroduceerd die wereldwijd de aandacht trekt. Veel waardering is er ook voor de hands-on innovatieve kracht van Stories, Finish en Voortuinen, waar met beperkte budgetten, slimme verfijning van bestaande technieken en inventieve typologieën veel woningen aan de stad worden toegevoegd. De Wereldburger tenslotte functioneert niet alleen als sociale spil in de wijk, maar inspireert met haar aandacht voor hergebruik niet alleen de vakwereld, maar ook de gebruikers van de school.

De drie projecten die de eindstrijd aangaan, zijn opvallend verschillend in programma, locatie en architectonische signatuur, maar voldoen overall net iets meer aan alle gestelde criteria dan de andere genomineerden. Het gaat om Spaarndammerhart, Het Nationaal Holocaust Namenmonument en Valley. Valley scoort hoog vanwege de zorgvuldige detaillering, rijkdom in plattegronden en programma, de te verwachten rol die het gebouw zal gaan spelen in de verdere diversificatie van de omgeving en het groenprogramma dat daarbij is ontwikkeld. Spaarndammerhart doet dat ook allemaal, wellicht nog meer, en voor een doelgroep die deels minder kapitaalkrachtig is. Tot verrassing van de jury blijkt het Namenmonument, waarvan de historische en maatschappelijke betekenis zo belangwekkend en zo zwaar is, bij een meer ‘afstandelijke’, technische beschouwing ook ‘gewoon’ een goed gebouw te zijn dat zich laat meten aan de genoemde criteria.

 

De winnaar

De uiteindelijke winnaar voldoet moeiteloos aan alle criteria van de jury, maar voegt daar ook nog iets wezenlijks aan toe: het herinnert ons aan de sociaal-maatschappelijke zeggingskracht die buitengewone architectuur kan hebben.

Op een geraffineerde wijze is het gebouw vanuit sommige standpunten heel groots, aanwezig en monumentaal, maar vanuit andere gezichtspunten, terughoudend, soms zelfs afwezig en eigenlijk altijd verfijnd. Ondanks de fysiek bescheiden omvang reikt de impact van dit project tot ver buiten de stadsgrenzen en is dit project er niet alleen voor Amsterdam en Amsterdammers, maar biedt het ruimte voor ontmoeting, bezinning en educatie. Er is sprake van Architectuur met een grote ‘A’. De jury prijst het ontwerp niet alleen vanwege zijn architectonische zeggingskracht, maar ook vanwege de stedenbouwkundige inpassing waardoor een verwaarloosde locatie is veranderd in een plek van grote waarde. Deze stedenbouwkundige en architectonische trefzekerheid is bij een dergelijke ‘zware’ opgave niet vanzelfsprekend. De ontwerpers en opdrachtgevers hebben de stad een inspirerende plek gegeven die van betekenis is voor haar geschiedenis, haar heden en haar toekomst. Zo uniek, zo eenmalig, en zo groots is daarmee de winnaar van de AAP 2022

het Nationaal Holocaust Namenmonument van Studio Libeskind en Rijnboutt in opdracht van Nederlands Auschwitz Comité!

 

De Amsterdamse Architectuurprijs 2022 wordt financieel mede mogelijk gemaakt door Aberson, QbiQ Wall Systems en Tarkett

Website by HOAX Amsterdam