arcam

Het Allard Pierson
Op de Oude Turfmarkt in het historische centrum van Amsterdam ligt het Allard Pierson. Dit is sinds 2019 de naam van het Allard Pierson Museum en de naastgelegen Bijzondere Collecties samen. Het Allard Pierson Museum vestigt zich in 1976 op de Oude Turfmarkt in het oude gebouw van de Nederlandsche Bank, herkenbaar aan de brede neoclassicistische gevel. In de periode 2004-2007 zijn de vier historische panden en een poort die naast het museum liggen samengevoegd tot één complex om de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam te kunnen huisvesten. Twaalf kilometer aan handschriften, zeldzame en oude drukken, globes, kaarten, prenten en archieven zijn toen vanuit de Universiteitsbibliotheek op het Singel naar de Oude Turfmarkt verhuisd.

Drie overgebleven Vingboons-huizen
Het complex van Bijzondere Collecties is het resultaat van het samenvoegen van drie woonhuizen, een poort en een voormalig gesticht. De drie woonhuizen dateren uit 1642 en zijn ontworpen door architect Philips Vingboons. Deze huizen maken oorspronkelijk deel uit van een rij van negen huizen die zijn gebouwd in opdracht van regenten van het nabijgelegen Sint Pietersgasthuis, dat samen met het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis uitgroeit tot het Binnengasthuis. Het gasthuis verdient vervolgens geld aan de huur van de rij woningen. Het achtergelegen Gasthuishof wordt door de rij Vingboons-huizen afgesloten van de Oude Turfmarkt. Daarom komt aan de zuidzijde van de huizenrij de Gasthuispoort die in de negentiende eeuw overbouwd is. In vijf van de negen Vingboons-huizen brengt de stad Amsterdam stedelijke diensten onder, nadat Lodewijk Napoleon in 1808 Amsterdam tot hoofdstad van zijn koninkrijk benoemt en het stadhuis claimt als zijn paleis. In twee van de vijf huizen komt de Nederlandsche bank en vanwege geldgebrek breidt de bank zich uit tot alle vijf de huizen. De panden blijven krap voor de Nederlandsche Bank, waardoor in 1864-1869 een nieuw bankgebouw op de plek van de zes noordelijk gelegen Vingboons-huizen gerealiseerd wordt. Dit neoclassicistische gebouw naar ontwerp van architect W.A. Froger huisvest het huidige Allard Pierson Museum. De drie overgebleven Vingboons-huizen veranderen in de loop van de negentiende eeuw sterk. De oorspronkelijke halsgevels met puntige top worden namelijk vervangen door een horizontaal doorlopende kroonlijst.

Sint Bernardusgesticht breidt uit tot aan de Gasthuispoort
Aan de zuidelijke kant van de Gasthuispoort staat aanvankelijk nog een pand, met daarnaast pas het vroegere Sint Bernardusgesticht uit 1883. Het gesticht is in opdracht van Bernardus Lambertus van Hees gebouwd naar ontwerp van architect P. Laarman. In 1912 koopt de Nederlandsche bank het Sint Bernardusgesticht om als kantoorruimte in gebruik te nemen. Het pand tussen de poort en het gesticht wordt dan verbouwd waardoor het gevelbeeld nauw aansluit bij het gesticht ontworpen door Laarman. Als je heel goed naar het voormalige gesticht op de Oude Turfmarkt kijkt, kan je zien dat de twee vensterassen aan de linkerkant later zijn toegevoegd.

Rijksmonumenten samengevoegd tot Bijzondere Collecties
De rijke geschiedenis van de drie woonhuizen, de poort en het gesticht maakt dat de panden een hoge monumentale waarde hebben. De verbouwing van deze panden tot bibliotheek is dan ook onder strenge monumenteneisen uitgevoerd. Ook zijn er op verscheidene plekken archeologische opgravingen gedaan door Bureau Monumenten & Archeologie. Het gebouwencomplex is door een lichthof en de Gasthuispoort in vier stukken verdeeld. De drie Vingboons-huizen zijn gerestaureerd en geschikt gemaakt om de collectie te huisvesten. De Gasthuispoort met een gemetseld tongewelf is omgedoopt tot entree van het complex. Van het voormalige Sint Bernardusgesticht zijn alleen de voorgevels behouden, daarachter is een nieuwe ruimtelijke structuur aangebracht. Aan de achterkant is een glazen gevel toegevoegd die de rommelige achtergevels op het binnenterrein als het ware in een vitrine plaatst. Bij oplevering zitten in het complex geklimatiseerde magazijnen, onderzoekszalen, bibliotheken, een tentoonstellingsruimte en een café. Bijzondere Collecties is op 11 mei 2007 geopend door koningin Beatrix.

Tekst: Anna Peschier