De toren van Franswa
Is het een uitkijkpost? Een schoorsteen in vermomming? Of gewoon een decoratief element in een groter ontwerp? De toren in het blok Linnaeusstraat 197-227 heeft ogenschijnlijk geen functie, ware het niet dat er ook vensters in het bouwwerk zijn aangebracht.
Verloren ornamenten
In het eerste ontwerp van architect J.J.B. Franswa (1898-1964) voor dit blok was van een toren nog geen sprake. Mogelijk is de toren op aanwijzingen van de schoonheidscommissie aangebracht als stedenbouwkundige markering, wat een functioneel gebruik ervan lijkt uit te sluiten. Tegenwoordig is de bescheiden etage met uitzicht in gebruik als bergruimte voor bewoners. Het decoratieve element van de toren past perfect in de stijl van de ‘verstrakte’ Amsterdamse School, waarvan vooral in Berlage’s Plan Zuid veel voorbeelden zijn terug te vinden. Franswa’s ontwerp voor het roodbakstenen gebouw – een opdracht van bouwmaatschappij Volkerak II – dateert uit 1929, en had oorspronkelijk veel rijker gedecoreerd moeten zijn. Dat de beelden en ornamenten er nooit zijn gekomen lijkt Franswa’s lot; het is in zijn loopbaan als architect vaker voorgekomen dat uit kostenoverwegingen het door hem ingetekende beeldhouwwerk uit zijn ontwerpen werd geschrapt.
Schakelelement
Toch kan het gebouw aan de Linnaeusstraat fraai worden genoemd in zijn afwerking en positionering in het straatbeeld. De in verticale rijen geschakelde blokvormen, geometrische versieringsmotieven, en met name de toren maken het gebouw tot een markante verschijning. De bakstenen pyloon doet denken aan eenzelfde type ontwerp voor het Mercatorplein, waar Berlage een werk liet optrekken waar wel in kan worden gewoond. Naast de positionering tegenover het achthoekige plein dat toegang biedt tot de Pretoriusstraat is de toren ook een schakelelement in de zichtlijnen van de Linnaeusstraat; een halve kilometer verder staat aan het Oosterpark de oorspronkelijke toren van de door brand verwoeste Muiderkerk.
Een van de eerste geïntegreerde luifels
Linnaeusstraat 197-227 is echter niet alleen bijzonder vanwege zijn gedecoreerde gevel en hoektoren; ook de geïntegreerde winkelluifel was bij de oplevering in 1930 een bijzondere verschijning in het Amsterdamse straatbeeld. Alleen de Jan Evertsenstraat kende begin jaren dertig een soortgelijk ontwerp. Al deze elementen maken dat het gebouw op de monumentenlijst van de gemeente is geplaatst.