Paviljoen Buitenveldert, het huidige JCC
Gerrit Th. Rietveld, 1966-1967
Paviljoen Buitenveldert is ontworpen door Gerrit Th. Rietveld (1888-1964) voor de Vrije Gemeente (als opvolger voor het kerkgebouw aan de Weteringschans, thans Paradiso). Het Paviljoen en De Hoeksteen in Uithoorn zijn de enige twee kerkgebouwen van Rietveld.
Gebouw voor de Vrije Gemeente, nu Joods Cultureel Centrum
Kort na zijn dood is het ontwerp door zijn naaste medewerker Johan van Tricht verder uitgewerkt en onder diens leiding in 1966-1967 gebouwd. Al in 1970 kocht de Joodse Gemeente het gebouw en liet het in de jaren zeventig door Van Tricht aanpassen tot Joods Cultureel Centrum; 13 mei 1975 werd de kleine synagoge in het gebouw ingewijd.
Tuinstad Buitenveldert
Het Paviljoen is gebouwd in het gewijzigde deel van het uitbreidingsplan “Tuinstad Buitenveldert” (1961-1962), dat grotendeels bestemd werd voor luxe woningbouw. Hier kwamen een aantal patiowoningen en veel vrijstaande villa’s, waaronder Weldam 10 dat ook ontworpen is door het bureau Rietveld, Van Dillen & Van Tricht (1964). Op een eigen, voor een openbaar of bijzonder gebouw bestemde kavel aan de Van der Boechorststraat verrees het Paviljoen, dat in schaal en architectuur goed aansluit op de woonhuizen en daarmee stedenbouwkundig en architectonisch een geheel vormt. Alle gebouwen in deze buurt (uitgezonderd de monumenten) zijn gewaardeerd als orde 2 (beeldbepalend).
Flexibel ruimtelijk ontwerp
Het gebouw kenmerkt zich door Rietvelds sobere geometrische stijl, met een karakteristiek evenwicht tussen open en gesloten gevelvlakken. De geleding van het in plattegrond L-vormige gebouw laat de (vroegere) indeling zien: de hoge grote zaal met grote pui en de lagere haaks daarop staande vleugel met hal, voorzieningen en kantoorruimten. Een ontwerpschets van Rietveld maakt duidelijk hoe zijn ontwerp is bedoeld: een flexibele indeling waardoor de hal, de grote en de kleine zaal als één in elkaar overlopend geheel kunnen worden gebruikt; de waterpartij zorgt voor de overgang tussen hal, entree en tuin in de open hoek tussen de gebouwvleugels.
Het exterieur van het gebouw is grotendeels onaangetast, de hoofdentree en de waterpartij zijn nog in tact, de gevels van wit geglazuurde baksteen hebben hun oorspronkelijke indeling behouden en de verschillende bouwvolumen zijn ongewijzigd. De ruimtelijke kwaliteiten van Rietvelds ontwerp zijn in de centrale hal, de grote glaspuien en de bouwvolumen nog goed te herkennen.
Aanpassingen ten behoeve van het Joods Cultureel Centrum
Het interieur heeft enkele wijzigingen ondergaan. Het oorspronkelijke ontwerp is door Van Tricht al enigszins anders uitgewerkt. De grote pui ter plaatse van de waterpartij is in de hal doorgetrokken en op de scheiding tussen grote en kleine zaal door een dicht wandgedeelte onderbroken. Bij de verbouwing tot Joods Cultureel Centrum is in de grote zaal een verdiepingsvloer gemaakt ten behoeve van extra kantoorruimten en is een steile trap toegevoegd. De centrale hal met hoge pui ter plaatse van de waterpartij en de brede spiltrap zijn nog wel aanwezig. Latere wijzigingen zijn minder ingrijpend en eenvoudig weer ongedaan te maken. In vergelijking met de voormalige kerk De Hoeksteen verkeert het paviljoen nog in redelijk gave staat.
In 2018 is het complex op verzoek van Heemschut aangewezen als gemeentelijke monument.
Paul Meijer, Erfgoedvereniging Heemschut
Bronnen
– M. Küper en I. van Zijl, Gerrit Th. Rietveld 1888-1964 The complete works, Utrecht 1992.
– E. van Voolen en P.D. Meijer, Synagogen van Nederland, Zutphen 2006.
– Atlas AUP Gebieden Amsterdam, Amsterdam 2013.
– M. Steenhuis (red.), De nieuwe grachtengordel. De realisatie van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam, Bussum 2017.