Zaanstraat Emplacement
H.G.J. Schelling
Tussen het Westerpark en de Spaarndammerbuurt ligt een gebied dat bij velen wellicht onbekend is. Wie met de trein reist tussen Amsterdam Centraal en Sloterdijk, vangt vaak een glimp op van een gebied met een grote industriële loods met bijzondere dakramen: het Zaanstraat Emplacement.
Gebouwd tussen 1930 en 1932, is het gebouw van de lijnwerkplaats een voorbeeld van modern ontworpen utilitaire architectuur. Wat vooral opvalt, is de bijzondere typologie en de enorme omvang van zowel de binnen- als buitenruimte. Het gebouw is een lijnwerkplaats, wat betekent dat de treinsporen het gebouw verder inlopen. Het was specifiek bedoeld voor het onderhoud van elektrische treinen, een nieuw type materieel in die tijd. De bouw van de lijnwerkplaats stond in direct verband met de elektrificatie van het Noord-Hollandse spoornetwerk in de jaren ’30 van de 20ste eeuw. Deze technische vooruitgang vereiste onderstations langs het spoor en werkplaatsen voor onderhoud van het nieuwe materieel. Ook het personeel moest speciaal worden opgeleid voor dit type treinen. Hoewel er in Nederland meerdere lijnwerkplaatsen te vinden zijn, is deze typologie in Amsterdam bijzonder.
Het gebouw bestaat uit vier geschakelde volumes: een kantoor- en woongedeelte, een werkplaats en een revisieloods, waarvan de loods het meest kenmerkende architectonische element is. Het ontwerp is van de bekende spoorwegarchitect H. G. J. Schelling, in opdracht van de N.V. Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij te Utrecht (HIJSM), een bedrijf dat later opging in de Nederlandse Spoorwegen (NS). De werkplaats is grotendeels opgebouwd uit baksteen en heeft een stalen spantconstructie. De loods heeft een karakteristiek zadeldak met 18 opvallende rupsvormige lichtstraten die voor bijzondere lichtinval en contouren zorgen. De spanten en de houten dakconstructies zijn grotendeels nog origineel.
Haven-Stad
In de cultuurhistorische verkenning van Haven-Stad is het Zaanstraat Emplacement aangeduid als een betekenisvol complex, met een geschiedenis die nauw verbonden is met het spoor en de industriële activiteiten in de stad. Dit gebied zal in de toekomst een nieuwe rol krijgen als belangrijk vervoersknooppunt binnen de Hemknoop, waar infrastructuur en nieuwe functies samenkomen.
De oude revisieloods op het Zaanstraat Emplacement biedt een unieke kans om een bijzonder programma te huisvesten, zoals creatieve of culturele initiatieven die aansluiten bij de historische waarde van de plek. Daarnaast is het een uitdaging om groenvoorzieningen en sportfaciliteiten op een passende manier in het gebied te integreren. Bijzondere aandacht zal ook uitgaan naar de relatie met het nabijgelegen Westerpark en het omliggende deelgebied.