arcam

Kom vrijdag 15 november naar Arcam voor een feestelijke middag!

We openen twee nieuwe tentoonstellingen: Horizon Haven-Stad 2075 en Bouwen op Woongeschiedenis – van verzet tot vernieuwing. Met presentaties duiken we dieper in op de materie van beide tentoonstellingen en we sluiten af met een gezellige borrel.

Start om 15:30 uur, borrel om 17:00 uur. Aanmelden gewenst!

De architectuur van Amsterdam-Noord weerspiegelt een geschiedenis van voortdurende transformatie. De tuindorpen, de NDSM-werf en het Vliegenbos zijn iconen van vroege stadsontwikkeling, maar er is ook een schaduwzijde aan deze industriële ontwikkelingen. Al in de jaren 1920 was er verzet in de tuindorpen tegen slechte woonomstandigheden, met de Van der Pek-buurt als symbool van hedendaags protest. Recente toevoegingen zoals Buiksloterham en De Ceuvel tonen een mix van vernieuwende stedelijke ontwerpen. Vandaag pleiten bewonersbewegingen zoals “Verdedig Noord” en “Red Amsterdam-Noord” voor het behoud van hun wijken en vragen zij zich af of alle bewoners wel in gelijke mate profiteren van duurzaamheidsambities en nieuwe groenaanleg. Onder de noemer Ecogentrificatie wordt belicht hoe zonnepanelen en warmtepompen niet hetzelfde zijn als  verduurzamingsprocessen van sociale woningbouw, en dat het ene stedelijke groen het andere niet is.

Nieuw-West staat bekend als de geniale ingeving van Cornelis van Eesteren, maar ook vrouwelijke ontwerpers zoals Jakoba Mulder, Koos Pot-Keegstra en Annie van Hattem hebben belangrijke bijdragen geleverd aan en in de Westelijke Tuinsteden. De transformaties van Parkstad (1998-2005) tonen hoe dit gebied zich voortdurend heeft aanpast aan moderne stedelijke behoeften en politieke ambities, en ook dat er gaandeweg meer oog is gekomen voor de afbraak van sociale netwerken in het kielzog van de sloop-nieuwbouw-operatie. In de jaren 90 was het August Allebéplein kortstondig het toneel van opstand, vergelijkbaar met huidige protesten zoals “Nieuw-West in Verzet” en in de Wildemanbuurt. De gevolgen van herstructurering van de buurt en de financiële crisis worden vooral gedragen door zittende bewoners en gentrificatie leidt niet vanzelfsprekend tot betere wijkvoorzieningen (voor iedereen). Intergenerationele woonproblematiek is een terugkerend thema.

Zuidoost, gebouwd volgens het Plan Nassuth, is nog maar ten dele herkenbaar als een verzameling van iconische honingraatflats zoals Kleiburg, Geldershoofd en Gravestein (ook bekend als de Gliphoeveflat, gekraakt in 1972 door bewoners met een veelal Surinaamse achtergrond als protest tegen een stadbestuur dat hen de toegang tot grote delen van de stad verbood) en gebouwen zoals het Zandkasteel. In verschillende bouwgolven veranderde het stadsdeel van vorm en samenstelling. Karspeldreef, Hondsrugpark en OBA Next geven een indruk van de voortgang van stedelijke vernieuwing. Het imago van Zuidoost is sterk beïnvloed door stigmatisering en negatieve beeldvorming, en bestaande structuren en netwerken worden nog altijd vaak genegeerd in top-down-processen, maar daarachter schuilt een rijke geschiedenis van veerkrachtige bewoners.

Krantenkoppen, affiches, plattegronden en foto’s brengen het verleden en heden van Noord, Nieuw-West en Zuidoost tot leven. De podcasts ‘Van Tompouce tot Baklava’, ‘Red Amsterdam-Noord’ en de podcastserie over ecogentrificatie door Wouter Stroet, geven bewoners een stem, terwijl historische beelden en persoonlijke verhalen inzicht bieden in de strijd en transformatie van deze stadsdelen. In Nieuw-West deelt Soumeya Bazi de ervaringen van bewoners door audioverhalen, terwijl in Zuidoost persoonlijke verhalen en historisch filmmateriaal de sociale en architectonische veranderingen van de wijk belichten. Deze middelen verbinden het verleden met de huidige realiteit en tonen de inzet van bewoners voor een betere toekomst.

De tentoonstelling ‘Bouwen op woongeschiedenis: van verzet tot vernieuwing’ stimuleert bezoekers om na te denken over de complexe relatie tussen architectuur, woonprotest en -beleid.

Deze tentoonstelling kwam tot stand in verschillende fases.

• In januari/februari 2024 verkende Arcam in vijf openbare lezingen de relaties tussen bouwpartijen en bewoners en de bemiddelende rol die architecten kunnen spelen.
• In de periode maart-september 2024 hebben de drie curatoren(teams) ieder op eigen wijze en naar eigen inzicht gesprekken gevoerd en materiaal verzameld voor de drie Hervertellingen. Fietstochten, wandelingen, boekenclubs, bijeenkomstem en eigen onderzoek vormden daarvan de belangrijkste pijlers.
• Een samenvatting daarvan hebben zij in september 2024 aan Arcam overgedragen, op basis waarvan Arcam deze tentoonstelling heeft samengesteld.

Gaandeweg heeft Arcam geleerd dat hervertellen een gevoelige zaak is en dat hervertellen individuele, persoonlijke moed vereist (ook in de systeemwereld), omdat dat altijd haaks staat op dominante perspectieven. Persoonlijke ervaringen worden makkelijk weggezet als ‘incidenten’, terwijl deze net zo goed manifestaties kunnen zijn van negatieve effecten van beleid. We hebben een matrix ontwikkeld, op basis van de input en ervaringen van de drie curatoren(teams), die onderscheid maakt tussen ontwerp, woonbeleid en woonervaringen, en die in een tijdlijn geplaatst. We gebruiken die om – met betrokkenen – onderscheid te kunnen maken tussen oorzaak en gevolg, moedwillig beleid en onbedoelde neveneffecten, persoonlijke ervaringen en dominante perspectieven. Deze matrix is nog verre van perfect, maar we denken dat het helpt om de systeemkennis uit de geplande stad en ervaringskennis uit de geleefde stad gelijkwaardig en even belangrijk te maken.

Arcam organiseert op maandag 2 december vanuit Pakhuis de Zwijger in Amsterdam het symposium ‘Hervertellingen’ voor ruimtelijke ontwerpers, beleidsmakers, politici, journalisten, bewonersplatforms, ontwikkelaars en protestbewegingen.  Tijdens dit symposium verbinden we (hedendaags) woonprotest, historisch woonbeleid en architectuurgeschiedenis, zowel in Amsterdam als landelijk.

Curatoren Hervertellingen

Amsterdam Zuidoost: Wouter Pocornie
Amsterdam Nieuw-West: Sophia Holst en Tayfun Balçik
Amsterdam Noord: Wouter Stroet en Verdedig Noord, met medewerking van Emin Batman