Form Follows Finance – De stad als spreadsheet
Wat kost een gebouw of een gebiedsontwikkeling? Hoe beïnvloeden geldstromen het uiterlijk van de stad? Voor veel mensen is dit een black box. In de tentoonstelling Form Follows Finance – De stad als spreadsheet duiken we in de geschiedenis van het Amsterdamse erfpachtstelsel, geven we inzicht in de bouwkosten van recent opgeleverde gebouwen, en kijken we naar de toekomst met de impact van klimaatrisico’s op verschillende buurten in Amsterdam.
Dankzij het erfpachtstelsel en eigen grondbezit kan de gemeente Amsterdam geld verdienen met bouwprojecten. Via het Vereveningsfonds gebruikt de gemeente die opbrengsten om onrendabele projecten te financieren. In deze expositie brengen we bouwkosten, vierkante meterprijzen en grondopbrengsten in kaart, en onderzoeken we hoe kwaliteitseisen in tenders de vorm van gebouwen bepalen.
Een blik op de toekomst leert dat er veel onzekerheid is. De grondposities van de gemeente Amsterdam zijn eindig. Ondertussen spelen klimaatrisico’s een grotere rol. (Hoe lang) Willen banken en verzekeraars financieel nog garant staan voor bouwprojecten op risicovolle plekken in de stad? En (hoe) kunnen we blijven bouwen als traditionele inkomsten in de bouw onder druk komen te staan?
Publieksprogramma FFF
Achter de schermen werken wij aan een publieksprogramma van FFF dat in het najaar zal plaatsvinden. Dit programma richt zich op de belangrijke thema’s binnen de tentoonstelling, zoals sloop, tenderbeleid en de invloed van de klimaatcrisis op vastgoedwaarde.
Achtergrond
Iedereen kent het beroemde credo Form Follows Function, waarin een heldere relatie tussen een gebouw en haar programma wordt bepleit. Een kantoor dat herkenbaar is als een kantoor, een huis dat eruitziet als een huis. Maar we kunnen met evenveel recht stellen, dat niet alleen de functie de vorm van een gebouw bepaalt, maar ook de geldstromen die erin worden gematerialiseerd.
Wie de afgelopen anderhalve eeuw overziet, ziet hoe de overheid verantwoordelijk was voor de bouw van enorme hoeveelheden huizen, scholen, culturele voorzieningen en publieke ruimte op grote hoeveelheden publieke grond (grofweg tussen 1920 en 1990). En een recentere periode waarin veel publieke eigendommen werden overgedragen aan de markt (grofweg tussen 1990 en 2025).
De afgelopen decennia is het palet aan financieringsvormen (in een neoliberale context) enorm gegroeid. Woningbouwwetgeving en nieuwe woonvormen maken nieuwe financiële constructies in lenen en huren mogelijk (van wooncoöperaties tot friendscontracten, van buitenlandse investeerders tot anarcho-kapitalisten). Deze expo presenteert de relatie tussen geldstromen en gebouwen – en hoe die zich manifesteert. In de bouwwereld zien we de relatie tussen geld en vorm immers op allerlei manieren terug. Onder druk van hogere materiaal- en bouwkosten worden woningen steeds kleiner. Gestimuleerd door subsidies of belastingvoordelen worden bepaalde woningtypes of energiebesparende maatregelen couranter. Op de achtergrond speelt geld echter een rol die we niet altijd kunnen doorgronden of die niet zo zichtbaar is. Hoe wordt de grondprijs vastgesteld bijvoorbeeld? Hoe zijn eisen in tenders bepalend voor de vorm? Hoe worden bouwkosten, of milieudruk, berekend?
Inmiddels lijken we in een periode te zitten waarin ‘de markt’ de risico’s die gepaard gaan met bouwen niet meer (alleen) wil dragen. De kosten van duurzaamheidseisen, klimaatverandering en maatschappelijke eisen (betaalbaarheid, toegankelijkheid) zijn te hoog. De kwaliteit van de bouwproductie wordt overigens ook steeds actiever ter discussie gesteld (van kraakbeweging tot verdozing in de stad, van Doorbouwakkoord tot True Pricing).
En dus wordt de roep om overheidsingrijpen, ook in de regio Amsterdam, steeds luider. Maar de overheid heeft nog maar weinig sturingsmiddelen over. De grond die de gemeente Amsterdam nog in eigendom heeft raakt op, en dus de mogelijkheden om daaraan te verdienen. Veel regelgeving wordt bovenlokaal bepaald. De impact van klimaat- en energietransities is moeilijk te overzien. Kortom, hoe gaan we dat betalen?
In samenwerking met onder andere:
- Gemeente Amsterdam, Grond & Ontwikkeling: tien jaar tenderbeleid in woord en beeld, of: hoe uitvraagcriteria de vorm bepalen
- Follow The Money: de effecten van klimaatrisico’s op leningen, zowel aan beleggers als aan particulieren
- Luuk Kramer: ‘Bouwwoede’, fotoreportage van de bouwactiviteiten in Amsterdam van de afgelopen jaren
- Block Foundation: blockchaintechnologie als de grote gelijkmaker bij financiering en belegging
- Space & Matter: CrowdBuilding als sociale, laagdrempelige financieringsvorm voor woonmensen
- Carlijn Kingma: Het Waterwerk van ons geld
- HouseEurope!, IABR en Academie van Bouwkunst: over hergebruik als nieuwe waarde
Praktische info
Form Follows Finance – De stad als spreadsheet
Locatie: Arcam, Prins Hendrikkade 600
Data: 6 juli t/m 10 november 2024
Openingstijden: dinsdag t/m zondag, 13.00-17.00 uur
Toegangsprijzen Arcam (alle tentoonstellingen inbegrepen):
Tickets zijn verkrijgbaar aan de balie of online
Volwassenen: € 4,00
Studenten: € 2,00
Stadspashouders Groene stip: gratis
Entree 0-18 jaar: € 0,00
Entree begeleider bezoeker met beperking: € 0,00
Entree met I Amsterdam City Card: €0,00
Toegankelijkheid:
Arcam is rolstoeltoegankelijk. Alle verdiepingen zijn bereikbaar via onze lift en er is een aangepast toilet op de begane grond. Indien gewenst bieden we ook assistentie, neem gerust contact met ons op via arcam@arcam.nl.
