Bank_je_aan_de_Poel, Amstelveen

Parlement van de Scheggen

ARCAM jaarprogramma 2019

01.01.19 Femke Gerritsma

Architectuurcentrum Amsterdam richtte in 2019 het Parlement van de Scheggen op. Een programma waarin we aandacht besteden aan de Amsterdamse scheggen en de (her)ontwikkeling hiervan. Het parlement wordt zo divers mogelijk samengesteld met ontwerpers, onderzoekers, gebruikers, bedrijven, bewoners en activisten. Allen om een inhoudelijk bijdrage aan de discussie kunnen leveren.

Wat zijn scheggen en waar liggen deze?

De scheggen stammen uit de jaren dertig van de vorige eeuw en zijn een belangrijk onderdeel van het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP). Stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren beoogde een nieuwe stad te creëren waarin iedereen omgeven was met voldoende groen. Met het uitbreiden van de stad ontstonden er ook omvangrijke groenstroken en parklandschappen; de scheggen van de stad. De meest bekende scheggen zijn Sloterscheg en de Amsterdamse Bosscheg. Andere scheggen zoals de Diemerscheg of de Brettenscheg zijn minder bekend. Naast deze scheggen onderscheidt de gemeente nog eens vier scheggen: de AmstelschegWaterland, de Zaansescheg en de IJmeerscheg.

Op initiatief van ARCAM en BOOM Landscape hebben vier architectenbureaus (Karres en BrandsBOOM LandscapeFlux Landscape Architecture en LAMA landscape architects), onder het alziende oog van het Parlement van de Scheggen, toekomstbestendige voorstellen gemaakt voor de scheggen en gebundeld in een manifest. 

Een sterk groeiende stad vraagt om een actief groenbeleid en investeringen die in de pas lopen met investeringen in de bouw en infrastructuur. Voldoende groen in de stad is van essentieel belang voor recreatie en ontspanning. Het brengt metropoolbewoners in contact met de natuur, het kan daarnaast bijdragen aan de verkoeling en waterberging die met het oog op het klimaatprobleem steeds meer nodig zullen zijn.

Volgens onderzoek van de universiteit van Wageningen vertegenwoordigt het stadsgroen in Amsterdam inmiddels een hogere economische waarde dan de woningbouw. In het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) uit de jaren dertig werd het belang van het groen al erkend. Door allerlei ontwikkelingen waaronder infrastructuur en verstedelijking staat die kwaliteit nu sterk onder druk. Het Parlement van de Scheggen wil een halt toeroepen aan de aantasting van de scheggen.

Dit Manifest van de Scheggen omvat tien aanbevelingen
#0 NIKS DOEN IS GEEN OPTIE!

De kwaliteit van de scheggen laat ernstig te wensen over. Door onder andere verrommeling, fragmentatie, incidentele bestuurlijke opportuniteiten, verspreide bebouwing en veenoxidatie erodeert de kwaliteit. Hiermee wordt hun potentie en waarde voor de stad systematisch ondergraven. Niks doen is geen optie, omdat daarmee de scheggen alleen maar verder verzwakken. Het is 5 voor 12.

#1 MRAUP A.U.B.

De scheggenstructuur moet worden opgeschaald naar het niveau van de metropoolregio. Het AUP van Cornelis van Eesteren moet – net zo goed als de Grachtengordel en de Nachtwacht – tot het cultureel erfgoed van Amsterdam worden gerekend. Het zijn de beste lange termijngaranties voor welzijn en welvaart. In de toekomstplannen voor de regio moeten de scheggen opnieuw een hoofdrol krijgen. Daartoe moet de roodgroen- blauwe opzet opnieuw worden geladen. Waar nodig moeten de grenzen opnieuw worden bepaald en bestuurlijk als harde groene contouren worden vertaald. De kracht van een scheg ligt in zijn groene kwaliteiten, niet in verstedelijkingsmogelijkheden.

#2 MAAK ELKE SCHEG UNIEK

De scheggen moeten planmatig worden hersteld, geherinterpreteerd en ontwikkeld. Hun groene kwaliteiten moeten worden verbeterd. Zorg ervoor dat iedere inwoner binnen 15 min fietsen in het landschap kan staan. Maak de unieke ontstaansgeschiedenis van elke scheg op een positieve manier productief (een niet in geld uitdrukbaar alternatief voor de waarde als bouwgrond). Geef ze zo hun unieke identiteit. Gebruik actuele vraagstukken als ‘foodmiles’, biodiversiteit, klimaatadaptatie en energietransitie als hefboom voor het geven van een nieuwe betekenis aan de scheggen.

#3 HET GEHEEL DER SCHEGGEN IS STERKER DAN DE AFZONDERLIJKE DELEN

De kracht van een scheg wordt ontleend aan de structuur en samenhang van het groen/blauw doorregen stadslandschap. De structuur van het gehele systeem dient te worden behouden. Er moeten geen ingrepen in een scheg worden gedaan die de individuele scheg of het samenhangend geheel der scheggen schaadt. Wat er ook gebeurt, het resultaat moet een samenhangende scheggenstructuur opleveren, die geworteld is het onderliggende landschap.

#4 WE HEBBEN FEITEN NODIG

Om de scheggen in de toekomst goed te kunnen beschermen, is meer onderzoek nodig. Data over bezoekersgegevens, ecologische inventarisaties, eigendomssituaties, toekomstprognoses en beter inzicht in de ontwikkelingsgeschiedenis. De verzameling van al die data zou gekoppeld moeten worden aan een systeem van monitoring van de scheggen.

#5 WE HEBBEN FICTIES NODIG

Om het verhaal van de scheggen opnieuw te laden, is ook meer ontwerpend onderzoek nodig. Door deze ontwerpstudies hand in hand te laten gaan met de toekomstverkenningen van de metropool kunnen we de crisis van de verbeelding over de duurzame toekomst verbreken en van de nieuwe scheggenstructuur een voldongen fictie te maken.

#6 GEEF DE SCHEGGEN EEN STEM

De scheggen zijn meer dan een bestuurlijke verantwoordelijkheid. Ze zijn onderdeel van een fijn vertakt netwerk dat lokaal en regionaal in samenhang de belangen van de scheggen verdedigt. Stel een Groenverneur aan, een informele ‘Raad van het Landschap’ of een rechtspersoon. Geef hem of haar een onafhankelijke positie en waakhondfunctie. De Groenveneur is het gezicht en de aanspreekbare persoon namens de scheggen.

#7 MAAK DE SCHEGGEN DRAGER VAN DE DUURZAME REGIO

De scheggen kunnen functies vervullen op het gebied van recreatie en ontspanning, waterberging, verkoeling, herstel van biodiversiteit, de productie van duurzame gewassen voor voeding of bouwindustrie, CO2-opslag, het voorkomen van hitteeilanden en in de circulariteit van grondstoffen. Sterker nog: het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen voor de metropool is zonder scheggen onmogelijk!

#8 VERGROOT DE BEKENDHEID VAN DE SCHEGGEN

Gebruikers kennen de waarde van de scheggen al. Er wordt gewerkt, gerecreëerd en voedsel geproduceerd. Waar het aan ontbreekt is bekendheid, verbondenheid en eigenaarschap. Hoe herkenbaarder de scheggen zijn, individueel en als systeem, hoe beter ze kunnen worden beschermd en verbeterd. Daarom moeten scheggen zichtbaar, goed ontsloten én onderdeel van educatieve programma’s zijn. Ontwikkel daarbij op logische plekken spectaculaire entrees met goede voorzieningen als natuurpoorten tot de scheggen en het landschap. Bij de planvorming en het beheer van de scheggen worden ook de bewoners in en rond de scheggen actief betrokken

#9 DRAAG SAMEN ZORG VOOR DE SCHEGGEN

De scheggen liggen in twee provincies, 32 gemeentes, vier waterschappen en talloze achtertuinen. Werk samen. Ontwikkel met alle partijen modellen, waarin lokale, regionale, rurale en stedelijke belangen, watersystemen en recreatieve functies geborgd zijn. Maak gebruik van bestaande initiatiefgroepen en verenigingen als de Tuinen van West, de Boeren van Amstel, de Groene Longen Amsterdam, ANGSAW (Amsterdam Noord Groene Stad aan het Water), Platform Tolhuis Sixhaven, Stichting W.H. Vliegenbos, etc.

#10 INVESTEER IN DE SCHEGGEN!

Om de scheggen te kunnen behouden en versterken, is geen nieuw beleid nodig. Gestapelde beschermende wetten en beleidsmaatregelen zijn niet voldoende gebleken om de verrommeling tegen te gaan. Wat nodig is, zijn financiële investeringen van gemeenten, regio, en stakeholders – in planvorming, in versterking van de identiteit, in ontsluiting en in kwaliteit van de groenstructuren. Leg deze inzet vast in meerjarenplannen.

KORTOM: MAKE NO SMALL PLANS (FOR THEY HAVE NO POWER TO STIR THE SOUL *MACHIAVELLI)

Ontwikkel met topontwerpers, in de traditie van de stad en van Van Eesteren, parallel aan de verdichtingsopgave een visionair plan voor de scheggen. Geef ze een pragmatische basis zodat ze niet verzanden in van-compromissen-doordrenkte-beleidsdocumenten, maar de weg naar draagvlak en uitvoering vinden.

Dit manifest is opgesteld door Het Parlement van de Scheggen. Het Parlement vormde in 2019 de stem van het landschap en functioneerde als klankbord voor de ontwerpteams.

De Amsterdamse Scheggen is een initiatief van ARCAM in samenwerking met BOOM Landscape, met de onuitputtelijke inspanning van de vier ontwerpteams Karres en Brands, BOOM Landscape, Flux Landscape Architecture en LAMA landscape architects en van het Parlement van de Scheggen

Het jaarprogramma werd financieel ondersteund door

Website by HOAX Amsterdam