arcam

Sommige bureaus bestendigen de koers. Bij Benthem Crouwel Architects liggen nog altijd grote infrastructurele projecten en stations op tafel, maar inmiddels wel wereldwijd. ZJA blijft technische hoogstandjes leveren, maar permitteert zich soms een uitstapje naar cultuur. LEVS architecten is de spreekwoordelijke marktleider in verantwoorde, betaalbare en duurzame woningbouw. de Architekten Cie., die veel kennis aan het opbouwen is rondom circulaire architectuur, richt zich hoofdzakelijk op grootstedelijk wonen en mixed use bouwblokken. Dok architecten blijft excelleren in expressieve (baksteen)architectuur met een gedegen verhaal. VenhoevenCS ontwikkelt zich tot dé specialist in natuurinclusief, hoogstedelijk bouwen. De nieuwe partners bevestigen dat beeld.

Sommige bureaus zoeken nieuwe opgaven. Inside Outside richt zich steeds meer op de transformatieopgave in een groene stad. Inbo, dat degelijke bouwbureau van weleer, heeft inmiddels een eigentijdse, diverse en groene portefeuille, waarin ze samenwerken met jonge bureaus en originele denkers. MUST maakt de bestaande context tot een volwaardig onderdeel van de opgave. AHH zoekt nieuwe wegen en maakt ruimte voor nieuwe thema’s. Heren 5 blijft gepassioneerd zoeken naar nieuwe typologieën in de woningbouw. De nieuwe partners bevestigen dat beeld.

Ook interessant is de tijd die het duurt om partner te worden. Patrick Cannon (Dok architecten), die in 1995 in dienst kwam en in 2016 partner werd, deed er het langst over. Het is dus niet verbazingwekkend dat zijn wonderschone verbouwing van het epische Knijn Bowling geheel in lijn ligt met de bureaufilosofie. Danny Esselman en Jos-Willem van Oorschot (VenhoevenCS) hebben een vergelijkbare staat van dienst. En Eric Vrieling, partner bij de Architekten Cie. sinds 2016, kan nog meepraten over de tijd dat Roombeek (Enschede) op de tekentafels lag in 2000. De snelste route werd afgelegd door Dafne Wiegers (AHH) en Freek van Riet (MUST), die binnen twee jaar na in dienst treden partner werden.

Wat ons ook opviel – en veel oplettende lezers met ons – is dat de nieuwe partners overwegend man en wit zijn. Van de 33 partners zijn er 25 man en 8 vrouw. Dat is in lijn met de landelijke cijfers. In 2018 is 77% van de inschrijvingen als architect in het architectenregister man en 23% vrouw. ‘Wel lijkt de man-vrouw verdeling in de gehele ontwerpsector te veranderen. Zo was het aantal vrouwen in de leeftijdscategorie 23-34 in 2018 het dubbele van het aantal mannen.’ Hoewel de Amsterdamse verhoudingen – met 32% nieuwe vrouwelijke partners – boven het landelijke gemiddelde liggen, lijkt er nog een lange weg te gaan.

De partners worden uit eigen gelederen gekozen, dus de man-vrouwverhouding bij de partners maakt vooral een bestaande situatie expliciet. Bij wijze van steekproef legden we deze conclusie aan een aantal bureaus voor. Overwegend (h)erkennen de bureaus de situatie. Een greep uit de reacties: ‘De culturele diversiteit op de werkvloer is soms gevarieerder dan de nieuwe partneraanstellingen weerspiegelen.’ ‘Een witte, mannelijke top betekent nog niet dat er gediscrimineerd wordt of dat de klanten en adviseurs niet divers zijn.’ ‘Ook intern wordt die discussie gevoerd.’ ‘Diversiteit bestaat op vele manieren en uit zich niet alleen in sekse of etniciteit.’ Maar ook: ‘Culturele diversiteit heeft helaas een lange adem, maar dat komt wel goed, maar met het aandeel vrouwen doen we iets structureel fout.’ ‘Het probleem speelt niet alleen bij architectenbureaus, maar in de hele bouwkolom.’

Architectuur is een traag vak. In de wetenschap dat de vers aangetreden partners overwegend veertigers zijn, kan het dus wel weer even duren voor zich nieuwe kansen voordoen. Qua kansen voor vrouwen zijn zowel Merel Pit, de hoofdredacteur van De Architect, die zich sterk maakt voor grotere zichtbaarheid van vrouwen in de architectuur, en Floris Alkemade, de onlangs vertrokken Rijksbouwmeester, niet al te optimistisch. In het algemeen gaat personele verandering traag: er komen niet veel posities vrij, het duurt lang om de top te halen, en mensen stellen graag mensen zoals zichzelf aan. Aanbestedingsregels bevoordelen de (lang)zittende meerderheid en werpen een drempel op voor nieuwe bureaus die het anders willen doen: in samenstellingen, thematiek of aanpak. De benoeming(sprocedure) van Jolijn Valk als nieuwe voorzitter van de BNA liet zien hoe moeizaam het überhaupt is om te erkennen dát het gesprek gevoerd moet worden – laat staan het daadwerkelijk te voeren. En ook hoe belangrijk het is om het patroon te doorbreken.

We kunnen de verantwoordelijkheid natuurlijk niet alleen bij deze bureaus neerleggen. De Tijdlijn Amsterdam 2000-2030 laat zien dat in de Amsterdamse regio een het aantal nieuwe bureaus exponentieel toenam na 2000, toen het aantal bureaus groeide van 365 naar 1235 in 2020. Veel van die bureaus werden opgericht tussen 2010 en 2015 als gevolg van de financiële crisis. In deze Reactivate!-generatie zijn weliswaar meer vrouwen actief, maar de etnische diversiteit is ook hier beperkt. In de generatie daarna begint iets te veranderen. Denk aan Pinar Balat, Milad Palesh, Wouter Pocornie, Afaina de Jong. Ze begonnen voor zichzelf en vonden nieuwe netwerken, opgaven en vocabulaire. Ze bouwen niet allemaal, maar bewijzen dat beschouwen, duiden of activeren een belangrijk onderdeel van het bouwen is.

Vanaf maart 2022 zullen we deze nieuwe generatie aan jullie voorstellen. Want zoals de grote bureaus altijd de continuïteit, technische kennis, kraamkamer van talent en doorzetting van vernieuwingskracht borgen, zo brengt een nieuwe generatie innovatie en nieuwe waarden (het proces van seksegelijkheid en culturele diversiteit, bijvoorbeeld) het vak binnen. We hebben er een aantal op het oog, maar laat weten als je vindt dat je in deze reeks thuishoort!