arcam

371 classroom scanners kocht de Universiteit van Leiden, om in Coronatijd beter te kunnen monitoren of studenten voldoende afstand bewaren en wanneer collegezalen vol zitten. Maar slimme camera’s kunnen ook specifieke kenmerken registeren, zoals lengte en geslacht, en hoe laat mensen binnen komen. Die inbreuk op hun privacy ging studenten te ver: ‘Ik kan moeilijk invloed uitoefenen op het beleid van Facebook, maar wel op dat van mijn universiteit.’ De Universiteit van Leiden zette de camera’s weer uit. De Universiteit van Utrecht volgde. Heel verstandig, volgens Marc Schuilenburg (Erasmus Universiteit). Uiteindelijk worden surveillancesystemen nooit gebruikt met de intenties waarmee ze waren aangekondigd.

Deze studentenactie zal Facebook er niet van weerhouden om door te gaan met het bewaren van de data die ze wél mogen opslaan. Maar ook ontwerpers en beleidsmakers krijgen weinig grip op de dataplatforms. Dat bleek onlangs ook in de gemeente Zeewolde. Hyperscale heten de megadozen in het vlakke, maar goed ontsloten Noord-Hollandse landschap. Het gebied is een Europese ‘hero-region’ voor dataopslag en zeer gewild – ook bij Google en Microsoft. Merijn Rengers en Carola Houtekamer, journalisten van het NRC, zitten al een tijdje op deze kwestie en melden de ene wantoestand na de andere. Dat de geplande datacenters in Zeewolde net zoveel stroom nodig zullen hebben als heel Amsterdam. Dat voormalig minister Eric Wiebes in hoogst eigen persoon voorrang voor Facebook regelde op het stroomnetwerk. Op 16 december 2021 beslist de gemeenteraad en de discussie is nog volop gaande, maar Facebook kan op veel steun rekenen van de lokale politici.

Toevallig is ruim 80 hectare van deze grond eigendom van het Rijksvastgoedbedrijf. Dat kondigde aan de grond niet te zullen verkopen – vanwege een verkoopstop op vruchtbare landbouwgrond. Is dat een principiële stellingname? Nog in juli dit jaar deed het College van Rijksadviseurs (CRA) onderzoek naar de casus in Zeewolde. Hoewel het rapport leest als één groot negatief advies, is daarmee de zaak allerminst van de baan. Het advies biedt ook veel handvatten, zoals: maak het ontwerp voor het datacenter natuurinclusief (!?), maak samen met de provincie een integraal plan, betrek de omgeving in het ontwerp. Als ik Land van Ons was, dat onlangs een alternatief plan onder de aandacht bracht, zou ik er niet gerust op zijn. In alle gevallen zou het geval in Zeewolde geen incident mogen zijn, maar aanleiding om landelijk beleid te implementeren voor bedrijvigheid die zo’n grote impact heeft op energieverbruik en landschap.

In de tentoonstelling Private_Eye_Butler_Spy die in maart 2022 open gaat, gaat Arcam nader in op de ontwerpvraagstukken achter de toenemende technologisering van onze leefomgeving. Niet alleen in het landschap. Met alle domotica en smart systems in en om je huis, is dat veel meer dan ‘vier muren en een dak’. Je voordeur herkent je aan je ogen of vingerafdruk. Je tapijt waarschuwt de dokter als je valt. Apparaten in huis communiceren inmiddels vaker met elkaar dan met jou. En zo wordt ook de relatie tussen mens en gebouw, technologie en omgeving steeds complexer. Steeds meer architecten(bureaus) onderzoeken de consequenties hiervan.

Als ontwerpers zich rekenschap geven van deze nieuwe opgaven, hoe ziet het ideale huis van de toekomst er dan uit? Hoe wordt je huis een vriend in plaats van een spion? (Hoe) kan een ontwerp(er) je beschermen tegen alle data-verzamelaars om je heen? Het valt op dat architecten nog maar weinig concrete antwoorden hebben. Tom van Arman, architect in residence in 2022, ziet voldoende aanleiding om workshops voor architecten te geven. Hij acht de tijd rijp voor een nieuw Deltaplan, waarin landelijke regelgeving bescherming biedt tegen alle camera’s en sensoren die zich in het publieke domein bevinden. In het huidige politieke bestel lijkt het nog ver weg, maar het onlangs opgerichte Ministerie van Ethiek zou hier zeker uitkomst bieden. Hoewel datacenters (nog) geen onderdeel uitmaken van de lijst dubieuze typologieën, zou het formulier van Theo Deutinger architecten in ieder geval houvast bieden bij een groter bewustzijn omtrent het eigenaarschap over de data die zij zelf produceren en hoe/of de omgeving eigenlijk baat heeft bij hun ontwerpen.

Toch blijven we nieuwsgierig naar het nieuwe Huis van de Toekomst. De nieuwe Joe Colombo. Architectonische visies op een getechnologiseerde toekomst anno nu. De opvolger van het epische huis van Cees Dam en Chriet Titulaer. Kleine interventies, zoals het Amsterdammertje van Colin Keays. Ontwerpen die voorspellingen doen, antwoord geven op ethische vraagstukken, een totaalvisie bieden op de consequenties van al die technologie.