arcam

Van Haarlem naar Amsterdam

Het Koninklijk Instituut voor de Tropen is een opvolger van het Koloniaal Museum te Haarlem uit 1871. Vanwege ernstig ruimtegebrek maakt het museum vanaf 1900 plannen om een nieuw gebouw in Amsterdam te betrekken. Dit zou naast een museum ook een onderzoeksinstituut met een bibliotheek, een grote aula en cursuslokalen moeten huisvesten. In 1910 starten de bestuursleden van de Vereeniging Koloniaal Instituut met de inzameling van geld bij particulieren, instanties, bedrijven, het rijk en de gemeente. Het terrein op de voormalige Oosterbegraafplaats aan de Mauritskade, aan de rand van het Oosterpark, wordt hiervoor aangewezen. Het complex, dat bestaat uit een instituutsgebouw en een museumgebouw, verwerft in 2003 de rijksmonumentenstatus.

Een gecompliceerd bouwproces
J.J. van Nieukerken wordt uit een drietal architecten als de meest geschikte voor de opdracht voor het nieuwe gebouw geselecteerd. Wanneer hij in 1913 komt te overlijden, neemt zijn zoon M.A. van Nieukerken de opdracht over. Ondanks klachten van de schoonheidscommissie en vakgenoten over de ouderwetse stijl en de chaotische plattegrond, wordt in 1915 met de bouw begonnen. De bouw duurt meer dan tien jaar vanwege verschillende tegenslagen zoals een verwoestende storm en schaarste aan bouwmaterialen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Op een oppervlak van 44.000 vierkante meter verrijst de gewapend betonconstructie met houten kappen. De verschillende afdelingen die het complex in afzonderlijke bouwlichamen huisvest vormen toch een eenheid door gebruik van dezelfde neorenaissance stijl. De bakstenen gevels worden gedecoreerd met graniet, marmer, muurschilderingen en beeldhouwwerken van Frans kalkzandsteen. Voor de programmering van de beeldhouwwerken wordt een speciale Commissie van Symboliek in het leven geroepen die onderwerpen uit de vaderlandse en koloniale geschiedenis, wetenschap en handel selecteert en daar passende kunstenaars bij zoekt. Koningin Wilhelmina verricht de opening in 1926. De naam van het Koloniaal Instituut wordt na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1950 veranderd in Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT).

Tijd om te verbouwen
In de periodes 1968-1978 en 1989-1990 is het gebouwencomplex gerestaureerd, heringedeeld en uitgebreid. De Grote Zaal, bibliotheek en kantoorruimten worden het eerst hersteld. Een groot deel van de schade is aangericht door Duitse troepen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ondergebracht in het instituut. Een afzonderlijk project is de realisatie van een hotel aan de Linnaeusstraat op het terrein van het instituut in 1967.

Lieke Haan