Het eerste hoge woongebouw van Nederland
Dit 40 meter hoge gebouw naar ontwerp van J.F. Staal is het eerste Nederlandse hoogbouwproject voor woningen. Het gebouw markeert het punt waar in het Plan Zuid (1917) van H.P. Berlage drie monumentale verkeerswegen samenkomen. De toren staat bovendien in het verlengde van een belangrijke zichtas in dit stedenbouwkundige plan. Berlage had voor ogen om op elke hoek in zijn Plan Zuid een toren te plaatsen maar de wolkenkrabber is een van de weinige torens die daadwerkelijk gerealiseerd is. De elf verdiepingen tellende toren dankt zijn naam, ‘de Wolkenkrabber’, aan het feit dat hij ver uitsteekt boven de omliggende grote woonblokken in de stijl van de Amsterdamse School die overwegend vijf lagen hoog zijn. De officiële naam van het gebouw is Twaalf Verdiepingenhuis. Sinds 2012 heeft het woongebouw de status van Rijksmonument.
Actuele trends in de architectuur
Berlage ziet hier liever een meer traditioneel monumentaal gebouw verschijnen. Daarentegen slaagt Staal er met dit ontwerp in actuele trends in de architectuur te verwerken terwijl hij tegelijkertijd vasthoudt aan oude ideeën. Elke woonverdieping bevat twee luxueuze zeskamer-appartementen. Op de begane grond en in de lagere bijgebouwen bevinden zich onder andere bedrijfs- en winkelruimten. De toren is symmetrisch van opzet en gespiegeld ten opzichte van een middendeel, waar zich het trappenhuis in bevindt. Het trappenhuis versterkt het gevoel van een scharnier en deelt de gevelwand als het ware in tweeën. Aan weerszijden van het trappenhuis bevinden zich vensters en balkons. Staal gebruikt materialen die het Nieuwe Bouwen kenmerken – beton, staal en glas – maar kiest gele baksteen voor de gevel. De gele kleur is midden jaren ’90 na renovatie in zijn volle glorie teruggekeerd. De Wolkenkrabber blinkt ten tijde van de oplevering uit in modern comfort, zoals vuilstortkokers, centrale verwarming, spreekbuizen, een elektrisch belsysteem en een lift. Daarnaast is in een grondige renovatie in 2019 het hele trappenhuis uit elkaar gehaald en schoongemaakt. Hierbij zijn ontluchtingsgaatjes en kunststof in het staal verwerkt zodat het minder vocht aantrekt en dus minder snel roest.
Een mooi uitzicht
Voor het gebouw staat een standbeeld van Berlage, de leermeester van Staal. Het beeld is vervaardigd door Hildo Krop en geplaatst in 1966. Het beeld is zo geplaatst dat Berlage uitkijkt over het Victorieplein naar de door hem ontworpen Berlagebrug aan het begin van de Vrijheidslaan.
Lieke Haan