arcam

De Amsterdamse Architectuurprijs wordt in 2023 voor de 16e keer uitgereikt door Arcam aan de architect en opdrachtgever van het beste Amsterdamse gebouw van het afgelopen jaar. De AAP vestigt ieder jaar de aandacht op de beste gebouwen binnen de Amsterdamse gemeentegrenzen. De vak- en publieksjury kiezen de winnaar uit een voorselectie van tien genomineerde projecten. Deze voorselectie wordt gemaakt door de Programmaraad van Arcam, die bestaat uit Wouter Pocornie, Judith van der Poel, Pınar Balat, Khashayar Ghiabi, Floor Milikowski, Annuska Pronkhorst, Thijs Turel en Peter van Assche.

Om tot een consensus te komen, bezoekt de Programmaraad in duo’s een door Arcam gemaakte voorselectie van 25 gebouwen die de opgaven in de stad het beste representeren. Daarin zoekt Arcam naar architectonische kwaliteit en relevantie, programma en de verdeling van de projecten over de stad, Uit deze voorselectie maakt de Programmaraad een afweging die resulteert in tien genomineerden, die vervolgens aan de vakjury en de publieksjury worden voorgelegd.

In het kader van het jaarprogramma Architectuur voor Iedereen werd dit jaar speciale aandacht gevraagd voor de fysieke toegankelijkheid van alle 105 gebouwen die in 2022 zijn gerealiseerd. Omdat vrijwel altijd elke vorm van informatie of toelichting op toegankelijkheid van de projecten ontbreekt en die eigenlijk alleen te achterhalen valt door dat ter plekke te onderzoeken, hebben Architect in Residence Ed Bijman en de Programmaraad dat maar zeer ten dele kunnen beoordelen. In plaats daarvan heeft de Programmaraad met Ed Bijman gesproken over het belang van het verbreden van de ontwerpopgave van fysieke toegankelijkheid naar de mogelijk tot gelijkwaardig gebruik van het gebouw voor alle gebruikers. Dat aandachtpunt heeft de vakjury meegenomen in het beoordelen van de gebouwen tijdens de projectbezoeken, met de aantekening dat eigenlijk geen van de gebouwen optimaal scoort op dit punt, en derhalve vergelijkbaar zijn.

Uit 65 enthousiaste aanmeldingen heeft het Arcam-team drie personen geselecteerd die samen de publieksjury van 2023 vormen. Dat zijn Marieke de Feyter (Programmamanager leren en ontwikkelen), Kai Ruchtie (Integraal mobiliteitsadviseur) en Donnie Muller (Lead Creatie bij iO Campus Amsterdam). Zij bezoeken samen met de vakjury de 10 nominaties van de AAP 2023. Bij ieder project staan de architect en opdrachtgever klaar voor een toelichting en om vragen te beantwoorden. De publieksjury beoordeelt vanuit hun eigen expertises en invalshoeken de projecten. Marieke de Feyter houdt van gebouwen die naast mooi zijn ook welkom heten, de interactie tussen mensen versterken en daarmee de samenleving verheffen. Als slechthorende let ze ook op de akoestiek en de lichtinval. Kai Ruchtie kijkt naar de overgang van de openbare ruimte naar de gebouwen en legt verbanden waarom een project er uit ziet zoals het eruit ziet. Donnie Muller is geïnteresseerd in de sociale aspecten van de projecten en welke impact de genomineerden maken op een groter geheel. Gedurende de rondrit langs de genomineerden ontstaan vanuit gesprekken over de projecten de gedeelde criteria waar de publieksjury het meeste gewicht aan wil geven. In de volgorde van de bezoeken heeft de jury de projecten in onderstaand verslag beoordeeld.

De publieksjury is onder de indruk van het moedige initiatief van de bewoners van De Burman om hun bestaande woongebouw te verbeteren. In samenwerking met XOOMlab architecten Harvey Otten en Joost Vorstenbosch is de renovatie tot stand gekomen en een extra bovenlaag aan het gebouw toegevoegd. Deze duurzame en collectief gedragen renovatie, waarbij ook nog extra woningen zijn gecreëerd, mag volgens de jury overal navolging krijgen. De jury bewondert dat door het slimme financieringsmodel van de renovatie en de toevoeging van liften alle bewoners (langer) in hun eigen woning kunnen blijven wonen. De nieuwe bovenverdieping ervaart de jury als erg prettig door de grote ramen die veel licht binnenlaten. De publieksjury vindt de uitstraling van de grijze gevelbekleding wel wat kil, hoewel ze ziet dat de architecten met houten details warmte hebben willen toevoegen.

De publieksjury is erg onder de indruk van de uitnodigende buitenkant van het gebouw. De keuze en afwerking van het materiaal en de groene kleur van het beton geven het gebouw een uitstraling die past bij de omringende gebouwen in Overhoeks. De jury prijst dat er aan de buitenkant geen onderscheid te zien is tussen De Jakoba, een woongebouw met sociale huurwoningen, en de luxe penthouses ernaast. De sociale huurwoningen dragen bij aan een diverser woningaanbod in de wijk. De kleur van de gevel is doorgetrokken naar het trappenhuis binnen, dat zorgvuldig is vormgegeven en afgewerkt met groene accenten. De publieksjury vindt het jammer dat deze kwaliteit minder terug te zien is in de witte en grijze afwerkingen in de gangen, die een minder huiselijk gevoel creëren. Daar tegenover staat dat de jury blij is dat ontmoeting tussen (buurt)bewoners gestimuleerd wordt met een gemeenschappelijke ruimte en tuin.

De Fietsparkeergarage Stationsplein van wUrck vindt de publieksjury van grote toegevoegde waarde voor Amsterdam en Amsterdammers nu en op lange termijn. De keuze om de stalling onder water aan te leggen is slim, het creëert overzicht en zet het Centraal Station in het middelpunt. De routing en informatie binnen en buiten de stalling is helder en logisch. Via de vlotte rolpaden de stalling in, ervaar je halverwege het water op ooghoogte. Eenmaal beneden voelt het niet alsof je onder water bent. De ruimtelijke opzet, het licht en de openheid in de stalling zorgt voor een veilig gevoel. Daarnaast vindt de jury het prettig dat je vanuit de fietsenstalling binnendoor en droog overkomt naar het perron waar je moet zijn. De uitstraling van de openbare ruimte buiten op en om de fietsenstalling heen vindt de jury nog niet erg vriendelijk. Het toevoegen van bankjes en prullenbakken zou meer levendigheid brengen langs de mooie kades.

De mooie samensmelting van het oorspronkelijke gebouw met het nieuwe interieur valt de publieksjury als eerste op in de transformatie van kantoorgebouw Frederiksplein 1 door Office Winhov. Het  interieur is modern en tijdloos tegelijkertijd. De publieksjury is onder de indruk van hoe esthetisch en verfijnd het vele maatwerk, van inbouwkasten tot tapijten, in het interieur van het gebouw is uitgevoerd. De jury prijst dat de architect en opdrachtgever alle mogelijkheden hebben benut om van dit moeilijke gebouw een prettige werkomgeving te maken. De akoestiek en de rolstoeltoegankelijkheid in het gebouw ervaart de jury als bijzonder goed. De jury vindt het jammer dat er weinig interactie met de buurt is. Het is een prachtig gebouw en interieur, waar je enkel van kunt genieten als je er werkt.

Ondanks het grote volume van het gebouw en de hoogte van het entreegebouw aan het voorplein voelt de publieksjury zich direct geborgen en welkom in het indrukwekkende Jakoba Mulderhuis. De jury ziet dat er goed is nagedacht over de plaatsing van het gebouw. Door buiten de meegegeven kaders te treden, zijn nieuwe oplossingen bedacht. Het ontwerp van het atrium is goed uitgedacht als verbinding tussen het Jakoba Mulderhuis en het naastgelegen Theo Thijssenhuis. Binnen voelt het als een kleine samenleving. De nadruk die in het ontwerp van het gebouw is gelegd om samenwerking en verbinding tussen de verschillende studenten te stimuleren is duidelijk voelbaar. De jury is onder de indruk van hoeveel aandacht is besteed aan de akoestiek om in deze drukke omgeving goed te kunnen studeren. De flexibiliteit en duurzaamheid maken het Jakoba Mulderhuis tegelijkertijd hedendaags en toekomstbestendig.

De publieksjury is bij binnenkomst van Jonas erg onder de indruk van het spectaculaire houten lijnenspel in de hal en binnenstraat. Het hout en het daglicht dat via het glazen dak binnenvalt maakt de smalle binnenstraat een prettige verblijfsruimte. Op weg naar het mooie dakstrand is de jury verrast door het ‘bergpad’ wat hen naar boven leidt, een speelse en originele helling als indoor attractie. Daarnaast prijst de publieksjury dat de huiskamer en binnenstraat toegankelijk zijn voor alle buurtbewoners. Deze grote ruimte op de begane grond zet aan tot gemeenschapsvorming in het gebouw en met de rest van de buurt. Tijdens het bezoek is de huiskamer nog niet in gebruik, de jury hoopt dat de ambitie om van deze ruimte een middelpunt van de buurt te maken in de toekomst echt succesvol wordt.

De publieksjury waardeert hoe Office Winhov het sterke karakter van het oude laboratorium heeft weten te behouden bij de uitbreiding van het hotel, zonder hun eigen signatuur te verliezen. De gevel van de nieuwbouw is uitermate zorgvuldig afgewerkt. Binnen is alles ruim opgezet, wat ongetwijfeld voor een fijn verblijf zorgt voor hotelgasten. Met het weghalen van de hekken om het oorspronkelijke gebouw is zowel voor voorbijgangers in het park als voor hotelgasten een prettig openbaar karakter ontstaan. Park en hotel gaan naadloos in elkaar over. De jury waardeert dat het hotel ook openbare functies heeft, zoals een restaurant en een brasserie, die ook voor gasten buiten het hotel te bezoeken zijn. Een echt wauw-effect ervaart de jury in de prachtig gerestaureerde museumzaal waar het openbare restaurant is gevestigd. De publieksjury maakt hierbij wel de kanttekening dat het restaurant vanwege de exclusiviteit waarschijnlijk enkel voor een selecte groep mensen is weggelegd.

Het Sluishuis maakt een grote indruk op de publieksjury. Het is als pronkstuk nu al iconisch en een boegbeeld voor IJburg. Vanwege de bijzondere en losstaande ligging middenin het water trekt het gebouw vanzelf de aandacht. Door de hoekige, spannende vormen verandert het aanzicht en verrast het gebouw vanaf iedere zijde. Het originele materiaalgebruik van de gevel is heel geslaagd en draagt bij aan deze ervaring. De publiek toegankelijke ruimte om het gebouw en op het dak, met mooie kades om aan te zitten, vindt de jury een zeer welkome toevoeging. Op het dak, waar je met een indrukwekkend hoge trap naartoe kunt als bezoeker, ligt een grote hoeveelheid zonnepanelen. De publieksjury ziet het gebouw als een belevenis op zich. Dit wordt versterkt door het parkeren onder het gebouw op te lossen, waardoor auto’s als het ware het water ‘inrijden’.

Met meer dan 500 woningen is Stadswerf Oostenburg een flinke toevoeging aan de woningvoorraad van de stad, in een tijd waarin dat hard nodig is. De publieksjury vindt Stadswerf Oostenburg een goed voorbeeld voor toekomstige projecten, omdat alle verschillende typen woningen hetzelfde afwerkingsniveau hebben gekregen. Buiten is geen onderscheid te maken tussen sociale, midden of vrije sector huur. De wijk voelt heel stedelijk aan. De dichtheid en hoogteverschillen van de panden binnen het project onderling, maken het een prettige en afwisselende omgeving. Met de afwisselende panden, de entrees van de woningen via patio’s en de gemeenschappelijke tuin zijn alle condities voor een goede stadswijk geschapen, nu is het aan de bewoners om de wijk tot leven te laten komen. De jury vindt het groen op de patio’s en het gezamenlijke terras bovenop het dak van de parkeergarage zowel voor de bewoners als voorbijgangers nu nog niet uitnodigend om hier gebruik van te maken en samen te komen.

De Warren is voor de publieksjury het hoogtepunt van het begrip gemeenschap. Deze bottom-up ontwikkeling waar een groep particuliere bewoners zelf de opdrachtgevers zijn van hun eigen betaalbare én energiepositieve huurwoningen is een toonaangevend en een inspirerend voorbeeld voor toekomstige projecten. (Bijna) iedere Amsterdammer kan dit zelf opzetten. De publieksjury vindt de diversiteit aan gebruiksruimten, zoals de stilte- en muziekruimte, de gedeelde werkruimtes en gemeenschappelijke woonkeukens voor de bewoners en de gemeenschappelijke ruimte op de benedenverdieping met buurtfunctie een waardevolle toevoeging. Daarnaast is de publieksjury erg enthousiast over de duurzaamheid van het gebouw, waaronder de gedeeltelijk houten constructie en de gerecyclede houten gevel. De publieksjury was wel kritisch op het gebied van toegankelijkheid in het gebouw. De grote trap die naar alle verdiepingen leidt is vrij steil.

De vakjury is in het algemeen zeer onder de indruk. De kwaliteit van alle genomineerden ligt erg hoog. De juryleden zijn vol bewondering voor de Programmaraad, die in haar ogen een trefzekere selectie van actuele ontwerpopgaven en -oplossingen in de stad samenstelde. Om hieruit de winnaar te selecteren, stelt de jury enkele criteria op. De AAP is een architectuurprijs, en dus staat architectonische kwaliteit en ruimtelijke meerwaarde bovenal centraal. Maar daarnaast kijkt deze jury ook naar de manier waarop het project aansluit op de maatschappelijke behoeften en ontwikkelingen van de stad. Er is sprake van een wooncrisis binnen een context van groeiende ongelijkheid, iets waar de jury zich zorgen om maakt. Daarnaast hebben we te maken met een klimaatcrisis. De jury kijkt daarom hoe de projecten een bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen. Ten slotte staat de stad voor een grote verdichtingsopgave, wat de druk op de stad vergroot. Wonen in hoge dichtheid betekent vaak kleinere woningen waardoor de kwaliteit van de stedenbouwkundige context, collectieve voorzieningen, bezonning, openbare ruimte en mobiliteit des te belangrijker wordt.

Projecten die daar een positieve bijdrage aan leveren, kunnen op waardering rekenen van de jury.

De publieksjury is tijdens de projectbezoeken erg onder de indruk van de hoge kwaliteit en diversiteit van de nominaties van de AAP 2023. In het algemeen constateert de jury dat er een groot verschil is tussen projecten met kleine budgetten en gebouwen waar geld ruim voor handen was. In het busje op weg van project naar project wordt helder wat de publieksjury de belangrijkste criteria vindt om de genomineerde projecten langs te beoordelen. De winnaar van de Amsterdamse Architectuurprijs 2023 moet volgens de jury vooral van groot belang zijn voor Amsterdam en Amsterdammers. Alle projecten worden dus beoordeeld op hun meerwaarde binnen het grotere geheel van de stad en het belang voor haar bewoners. Stadsbrede thema’s zijn daarbij wonen, betaalbaarheid, mobiliteit, klimaat en community. Bij ieder project kijkt de jury hoe er interactie binnen het gebouw of met de buurt wordt gestimuleerd. Om gemeenschapsgevoel tot stand te laten komen, is het belangrijk dat het project een uitnodigend en welkom gevoel geeft. Onderdeel daarvan is ook de inclusiviteit, ofwel laagdrempeligheid, toegankelijkheid en akoestiek van het gebouw. Is er sprake van eigenaarschap of hebben de gebruikers invloed gehad tijdens de totstandkoming? Tot slot vindt de jury het belangrijk dat een project mooi is en een blijvend voorbeeld voor de toekomst. Kortom, verheft het gebouw Amsterdam?

In de discussie na de projectbezoeken blijven uiteindelijk vier favorieten over. Het zijn alle vier projecten die een belangrijke toegevoegde waarde hebben op de lange termijn op het gebied van onderwijs, mobiliteit en wonen.

Bij het Jakoba Mulderhuis voelt de jury zich direct welkom. Binnen nodigt het transparante atrium met prachtige terrassen uit tot samenwerking en ontmoeting, terwijl de akoestiek heel prettig blijft. Door de zorgvuldige plaatsing, gaat het gebouw een relatie aan met de omringende campus. Het is een goed voorbeeld voor de toekomstige generatie die er les krijgt.

De Fietsparkeergarage Stationsplein is nationaal en internationaal een ware koploper. Deze mooie, overzichtelijke en technisch knappe stalling onder water maakt van het parkeren van je fiets een prettig moment. Het project voegt veel toe aan het de bereikbaarheid van het stationsgebied en heel Amsterdam.

Wooncoöperatie de Warren is voor de publieksjury het hoogtepunt van het begrip ‘gemeenschap’. De bewoners, ofwel ontwikkelaars, voorzien hier zelf in betaalbare woningen, een grote verscheidenheid aan gemeenschappelijke ruimtes binnen het gebouw en een benedenverdieping met buurtfunctie. Daarnaast zet het een stap verder op het gebied van duurzaam materiaalgebruik.

Het Sluishuis trekt direct de aandacht. Dit bijzondere boegbeeld zet IJburg opnieuw op de kaart en voegt veel woningen toe. Architectonisch is het een indrukwekkend gebouw op een bijzondere plek, omringt door water. En alle Amsterdammers kunnen ervan genieten op het openbare binnenplein, aan de kades of op het dak.

Maar de publieksjury raakt over één project in het bijzonder niet uitgepraat. Dit blijft het referentiepunt in de discussie. Het gebouw pakt grote vraagstukken die in de stad spelen, zoals betaalbaarheid, klimaat en community, tegelijkertijd aan. De opdrachtgever heeft hier lef en doorzettingsvermogen getoond door op een creatieve manier te ontwikkelen. Naast betaalbare woningbouw en veel ruimte voor ontmoeting onder de bewoners, heeft dit project een ook direct belangrijke functie voor de buurt. Als op iedere vierkante kilometer of in elke buurt zo’n project tot stand zou komen heeft dat een grote positieve invloed op eigenaarschap en zeggenschap in de stad. De jury hoopt dus op een paddenstoeleffect. Dit project is voorbeeldstellend in hoe Amsterdammers zelf in het gat van de woningnood kunnen springen. Iedere bewonersgroep kan dat weer op een eigen manier doen, gebruikmakend van de ervaringen van deze pionier. Om deze reden vindt de publieksjury dat de winnaar meer aandacht verdient als wegbereider van toekomstige projecten.

De publieksjury reikt met trots de Amsterdamse Architectuurprijs 2023 uit aan Wooncoöperatie De Warren door Natrufied Architecture in opdracht van Wooncoöperatie De Warren.