arcam

Op 14 maart 2024 vond jurydag van de Amsterdamse Architectuurprijs plaats. Zowel de vak- als de publieksjury nemen hieraan deel en bezoeken op één dag alle tien genomineerde projecten. De vakjury, aangesteld door Arcam, bestaat dit jaar uit Saundra Williams, Bas van Dam en Janna Bystrykh. Om lid van de publieksjury te kunnen worden, dien je een korte motivatie in bij Arcam. Uit vijftig aanmeldingen zijn Eva Pajkrt, Hans Mooren en Alessandro van Haag geselecteerd om de publieksjury te vormen. Samen vormen zij een diverse groep variërend in leeftijd, opleiding en motivatie. Tijdens de Jurydag staat bij elk project een architect en opdrachtgever klaar om de groep mee te nemen door het gebouw. De projecten worden door beide jury’s beoordeeld in de volgorde van bezoek, en de publieks- en de vakjury formuleren hun beoordelingen onafhankelijk van elkaar. In de busritten tussen de projecten bespreekt de publieksjury de individuele motivaties en worden eerste gezamenlijke criteria opgesteld. Om uiteindelijk tot een winnaar te komen zijn na afloop drie definitieve criteria vastgelegd.

Na een dag ondergedompeld te zijn in de Amsterdamse architectuur van 2023, is de publieksjury zeer positief over de gekozen selectie. De nominaties zijn goed verspreid over de verschillende stadsdelen. Het valt de juryleden op dat de selectie voornamelijk woongebouwen bevat. De betaalbaarheid van de selectie valt daarbij positief op. Een van de juryleden legt uit: ‘De selectie is dit jaar functioneel, maar het tekort aan betaalbare woningen is natuurlijk ook een groot probleem. Dus het lijkt mij ook logisch dat je dat terugziet in wat er nu wordt gebouwd en dus ook in deze selectie’.

Naast betaalbaarheid scoren de gebouwen over het algemeen ook hoog op andere sociale kwaliteiten. In de bus komt naar voren dat voor de jury het verhaal achter een gebouw enorm van belang is: ‘een gebouw heeft natuurlijk altijd waarde, omdat het wordt gebruikt, maar kan uitblinken als het verder gaat dan dat’. Tijdens de rondleidingen met architect en opdrachtgever komt in sterke mate naar voren dat goed is nagedacht over de vraag voor wie wordt gebouwd en hoe mensen elkaar ontmoeten. Ook valt de relatie met de buurt op. Op sociaal en esthetisch vlak is onderzoek gedaan naar de buurt: ‘De gebouwen waren allemaal mooi in harmonie met de omgeving, dat heeft ons echt positief verrast aan de selectie’.

Op het gebied van duurzaamheid, een belangrijk thema voor de jury, scoren de nominaties goed. Bij het ene gebouw komt het meer naar voren dan het andere, maar over het algemeen wordt volop gebouwd met hergebruikte materialen en inspanning geleverd om een zo duurzaam mogelijk pand te leveren. Aanvankelijk is fysieke toegankelijkheid ook als criterium genoemd. Door de vlugge bezoeken, waarbij niet alles is gezien, is het lastig om hierop te beoordelen. Wel is het meerdere malen voorgekomen dat de plekken niet toegankelijk zijn voor een rolstoelgebruiker.

Gedurende de dag zijn verschillende criteria aan bod gekomen. Na het bezoek is dit teruggebracht tot de volgende drie criteria:

1. De sociale kwaliteit en identiteit van het gebouw: Elk gebouw heeft betekenis, want het wordt gebruikt. Maar je kan verder gaan door actief na te denken over de betekenis van het gebouw. Voor wie moet dit gebouw zijn? Wat doet het met de buurt/gebruikers? En heeft het gebouw een sociale functie? En is het betaalbaar?
2. Duurzaamheid: is er duurzaam materiaal verwerkt en gebruik gemaakt van slimme duurzame oplossingen?
3. Esthetiek Is het een mooi gebouw? Zijn de details goed afgewerkt? Zit het gebouw architectonisch goed in elkaar en past het ruimtelijk in de omgeving?

Het project ‘Republica’ in Oost valt de juryleden op als een aantrekkelijk woon- en werkcomplex met een diverse en verassende architectuur. ‘Het gebouw met de zaagdakken en zonnepanelen was echt het snoepje van de dag’, aldus een jurylid. Esthetisch is het een prachtig project met oog voor detail en met liefde gemaakt. De jury waardeert het hergebruik van materialen en wat betreft duurzame innovaties springt dit project erboven uit. Zo worden de woningen aangesloten op de bioraffinaderij van Waternet, die afval en afvoerwater omzet in biogas, waardoor het GF-afval van de bewoners biogas oplevert. De manier waarop de verschillende gebouwen ingepast zijn, vindt de jury sterk: ‘Ze hebben hier echt een mini-stad van gemaakt met een divers palet aan gebouwen waarvan je wel echt merkt dat die bij elkaar horen’. De gedeelde voorzieningen van de bewoners versterken de sociale cohesie. Alhoewel het oog voor detail wordt geprezen, vindt de jury de binnenplaats, waar interactie zou moeten plaatsvinden, sober en niet uitnodigend.

De jury is te spreken over de duidelijke toewijding aan betaalbaarheid van AMST, met woningen met ruime plattegronden. Een deel van de woningen is bestemd voor Amsterdammers die hard nodig zijn als leraren en verpleegkundigen, wat de jury positief opvalt. De jury waardeert de overloop van de balkonnetjes op de verschillende verdiepingen. Deze zijn mooi uitgevoerd en maken het gebouw tot een geheel. Verder prijst de jury de ruimtelijkheid van het atrium van het gebouw. AMST is een mixed-use complex, waarbij op de hoger gelegen verdiepingen wordt gewoond en in de plint commerciële voorzieningen zijn gehuisvest. Over de fastfoodketen die zich in de plint bevindt, is discussie. Die doet echt afbreuk aan het gebouw, maar tegelijkertijd maken de inkomsten gegenereerd door deze multinational het mogelijk om betaalbare en ruime woningen te realiseren. De jury vraagt zich wel af of er écht geen andere mogelijkheden waren, maar ziet dit in zijn geheel meer als een kritiekpunt op de huidige tijd, waarin dit blijkbaar noodzakelijk is om betaalbare woningen te realiseren.

Zandkasteel in Amsterdam-Zuidoost wordt geprezen voor zijn duurzame hergebruik en transformatie zonder sloop. Met veel zorg is het karakter van het gebouw behouden en heeft dit een nieuwe functie gekregen. Tijdens een bezoek aan een van de woningen geeft een jurylid aan hier zo in te willen trekken. Daarnaast zien de juryleden in Zandkasteel een project met een hoog sociaal-cultureel karakter passend bij de buurt. Zo werkt Zandkasteel veel samen met lokale partners als een bioscoop en kunstinstellingen. Eigenlijk scoort Zandkasteel uitmuntend op alle criteria, maar struikelt de jury op hoe ze in vergelijking met de andere nominaties de architectonische kwaliteit van Zandkasteel moeten beoordelen. De detaillering waar de jury op esthetisch vlak enorm over te spreken is, was namelijk al aanwezig sinds het originele ontwerp en bouw van Zandkasteel.

Nieuw Echtenstein, een project van Rochdale met tachtig sociale huurwoningen, wordt door de juryleden gewaardeerd vanwege het verhaal met de buurt. Het gebouw, dat prioriteit geeft aan bewoners die moeten verhuizen vanwege renovaties, toont een hoge mate van sociale betrokkenheid. In de totstandkoming van de woningen is erop gelet dat de maximale huurprijzen nauwelijks hoger zijn dan de bewoners al betaalden, zodat een verhuizing ook echt mogelijk is. De jury waardeert de hergebruikte bakstenen en de rondingen van het gebouw zorgen voor een vriendelijke uitstraling. Er is veel ruimte opengelaten rondom het gebouw. Op het moment van bezoek was dit nog redelijk kaal, maar zagen de juryleden hier veel potentie in. De reden om drie afzonderlijke fietsenstallingen te herbergen, blijft voor de jury een raadsel.

Het verhaal van Bajesdorp is inspirerend. Voormalige krakers lieten zich niet zo makkelijk uit hun buurt bonjouren en hebben middels crowdfunding en vooral heel veel werk en 13 jaar geduld woonruimtes en de eerste permanente broedplaats gerealiseerd. De jury is te spreken over de houten gevel en het gebruik van duurzame materialen. Het ontwerp bevordert sociale interactie. In een buurt waar nog weinig is, is Bajesdorp als broedplaats en met een collectieve tuin ook toegankelijk voor de buurt, een belangrijke aanwinst. Ondanks de lovende woorden voor Bajesdorp heeft de jury bedenkingen over de esthetische kracht van het ontwerp. De jury vindt sommige details minder mooi afgewerkt dan bij de andere nominaties. Wel wordt hierbij de kanttekening geplaatst of de details in dit geval heel mooi moeten zijn. Is het feit dat de bewoners zelf meegebouwd hebben en dat iedereen vrij is om de ruimte in te richten, wat resulteert in een mix van creatieve ruimtes, niet meer waard?

Crossover, een mix van publieke voorzieningen, werken en sociale woningbouw, inclusief 120 huurwoningen voor studenten en statushouders, wordt goed ontvangen. De jury is te spreken over de detaillering van het gebouw. Om sociale interactie te bevorderen heeft het Crossover-gebouw brede galerijen en veel gemeenschappelijke ruimtes als een sport- en wasruimte. Ook is een community manager aangesteld om de interactie tussen de verschillende doelgroepen te begeleiden. De gebruikte materialen en de hoogte van de hal van het kantoor is uitzonderlijk mooi. Bovendien vormt het gebouw een goede harmonie met de omliggende architectuur. De collectieve terrassen zijn prachtig, maar de jury vindt de binnentuin een beetje klein en donker.

De jury beoordeelt de architectonische en esthetische kwaliteit van Tripolis-Park hoog. De wijze waarop het Tripolis is getransformeerd door het oude te behouden en daaraan een nieuw modern gebouw toe te voegen, vindt de jury knap gedaan en maakt het een bijzonder en duurzaam gebouw. De manier waarop in het interieur oud en nieuw samenkomen, scoort op esthetisch gebied hoog: ‘Het zijn twee totaal verschillende gebouwen van verschillende materialen, maar vormen een mooi geheel, echt indrukwekkend vind ik het’. Op sociale kwaliteit scoort Tripolis-Park minder hoog. De twee grote bedrijven die er zitten, hebben eigen poortjes met passen, wat het gebouw een zakelijk en commercieel karakter geeft.

Het gebouw van Alliander wordt door de jury bij binnenkomst gelijk als prettig ervaren: ‘De grote open ruimte en houten structuur, maakt dat het gebouw gelijk fijn aanvoelt’. Het gebruik van verschillende materialen als hout, beton en cortenstaal geven het gebouw een functionele, maar toch heel mooie uitstraling. De jury is ook onder de indruk van de inspanningen die zijn gedaan om oplossingen te vinden voor de uitdagingen van de energietransitie. Ten aanzien van het sociale karakter waarderen de juryleden het enorm dat er plaats is voor techniek studenten om in een dergelijke mooi gebouw hun vak te leren. Er is in Nederland gebrek aan technisch personeel. Hopelijk draagt een mooie school en setting bij aan meer aanbod van studenten. Daarnaast biedt het gebouw de mogelijkheid aan de verschillende disciplines en gebruikers om elkaar te ontmoeten in het atrium. Hierdoor komen de werkprocessen tussen ‘kantoor’ en werkvloer ook makkelijker tot stand.

Lariks wordt door de juryleden hoog gewaardeerd. De verschillende baksteenmotieven geïnspireerd op de Amsterdamse School zorgen voor harmonie tussen het gebouw en de Houthavens. De jury prijst de wijze waarop is gebouwd voor de doelgroep, jonge Amsterdammers. De friendswoningen zijn mooi en betaalbaar. De bewoners hebben geen eigen balkon, maar een gezamenlijke lichte binnentuin uitgerust met sportvoorzieningen en bankjes. De galerijen uitkijkend op de binnentuin zijn breed, waardoor er ruimte is voor bewoners om tafeltjes en bankjes neer te zetten. Een bewoner geeft aan: ‘Ik heb hier zo veel nieuwe mensen ontmoet.’ Lariks heeft zonnepanelen en water wordt opgevangen. Het duurzaamheidsaspect had volgens de jury overtuigender gekund en ook vroeg de jury zich af of het gebouw mooi duurzaam gaat verouderen.

De Gieter en De Slijper zijn charmante gebouwen die verbonden zijn door een prachtige gemeenschappelijke trap, die leidt naar een mooi dakterras. De jury prijst de manier waarop De Gieter en De Slijper reageren op hun omgeving: de materiaalkeuze en details dragen bij aan de Havenstraat-sfeer. De jury merkt echter op dat de dichtheid van bebouwing benauwend kan zijn. Bij de benedenwoningen die grote ramen hebben kijk je soms echt letterlijk op iemands bord. Ondanks een uitdagende locatie, is het Space Encounters gelukt om hier mee om te gaan. Een slim detail vindt de jury het verhogen van de begane grond verdieping zodat die toch enigszins privacy geeft.

Na een dag vol bezoeken en rondleidingen is de jury zeer positief over de projecten. Duurzaamheid komt overal in zekere zin terug, de projecten zijn vaak betaalbaar voor de Amsterdammer en passen goed in de omgeving. Om tot een winnaar te komen vindt de jury het lastig om sommige projecten met elkaar te vergelijken: Zandkasteel en Bajesdorp blinken uit in de sociale kwaliteit, maar de mooie details van Zandkasteel waren al aanwezig en ook is Bajesdorp als coöperatie waar bewoners zelf meebouwen lastig te beoordelen. Helemaal aan de andere kant staat Tripolis-Park, een project dat minder scoort op de sociale kwaliteit, maar wel een gedurfd en knap architectonisch ontwerp is.

Aan de hand van de criteria duurzaamheid, sociale kwaliteit en esthetiek springen twee nominaties er volgens de jury uit. Lariks is een goed voorbeeld van betaalbaar en kwalitatief goed wonen. De verschillende bakstenen gevelmotieven worden gewaardeerd en het gebouw past mooi in de omgeving. Lariks is een voorbeeld van architectuur waar goed naar de eindgebruiker is gekeken. De woningen hebben brede galerijen en kijken uit op een grote binnentuin. Op de galerijen zetten bewoners bankjes en stoeltjes neer en in de binnentuin ontmoeten bewoners elkaar bij de sporttoestellen of zitvoorzieningen. Tijdens de Jurydag geeft een bewoner aan: ‘Ik heb hier zo veel nieuwe mensen ontmoet’. Dit kan de jury zich goed voorstellen. Kortom, een sociaal gebouw met prachtige details.

Alliander Westpoort is innovatief op het gebied van duurzaamheid. Het is mooi uitgevoerd met gebruik van verschillende materialen en het grote houten atrium maakt het een prettig gebouw om in te zijn. Ook op sociale kwaliteit scoort het gebouw goed. Van kantoormedewerkers tot studenten techniek, voor iedere gebruiker is het gebouw dat zo gemaakt dat ontmoetingen worden gestimuleerd: ‘De manier waarop nagedacht is over de menging van functies en de ruimtelijke opzet van het gebouw geven gelijk het gevoel dat iedereen die binnenkomt belangrijk is, ongeacht je opleiding of functie.’
De jury heeft lang tussen de twee projecten getwijfeld. Om uiteindelijk tot een winnaar te komen zijn aan de hand van de drie criteria individueel punten toegekend. Zowel Lariks als Alliander Westpoort scoren hoog op sociale kwaliteit, al is dat voor beiden op een ander vlak. Lariks biedt betaalbare woningen in een levendige omgeving, Alliander Westpoort herbergt technische studenten en faciliteert kruisbestuiving tussen verschillende groepen gebruikers. Ondanks de grote sociale kwaliteit voor de Alliander Westpoort-medewerkers, scoort Lariks hoger op sociale kwaliteit.

In vergelijking met Alliander Westpoort kwam het duurzaamheidsaspect bij Lariks minder naar voren. Alliander Westpoort scoort hoger op het gebied van duurzaamheid. Tot slot worden beide projecten beoordeeld op esthetische waarde. De mooie details van Lariks en vooral het gebruik van de verschillende baksteenmotieven worden gewaardeerd door de jury: ‘De verschillende baksteenmotieven passen mooi in de omgeving, het is een mooi gebouw dat van binnen en van buiten goed in elkaar zit.’

Het gebouw van Alliander wordt door de jury bij binnenkomst gelijk als prettig ervaren: ‘De grote open ruimte en houten structuur, maakt dat het gebouw gelijk fijn aanvoelt’. Het gebruik van verschillende materialen als hout, beton en cortenstaal geven het gebouw een functionele, maar toch heel mooie uitstraling. Op esthetisch gebied worden daarom meer punten toegekend aan Alliander Westpoort. Uiteindelijk is de jury het unaniem eens. De publieksprijs gaat naar een project dat zich heeft het meeste bewezen op duurzaamheid, sociale kwaliteit en esthetiek en dat is Alliander Westpoort.