arcam

De vakjury bestaat dit jaar uit Bas van Dam (mede-oprichter/CEO Being), Saundra Williams (cultural changemaker/community specialist) en Janna Bystrykh (architect en onderzoeker, hoofd architectuur Academie van Bouwkunst Amsterdam).

Zowel de professionele jury als de publieksjury bezoeken alle genomineerde projecten. Op elke locatie staan architecten en opdrachtgevers staan klaar om informatie te verstrekken en vragen te beantwoorden. De jury beoordeelt de projecten van hun bezoek, waarbij zowel de publieksjury als de vakjury onafhankelijk van elkaar hun beoordelingen formuleren De juryleden zetten hun expertise, perspectieven en ervaring in om de projecten te evalueren. Aan het einde van de dag bepaalt elke jury welke criteria van belang zijn om een genomineerde tot een serieuze kanshebber te benoemen. Vervolgens kiezen zij elk een winnaar.

Na een dag van intensief beraad ziet de jury in alle genomineerden een sterke drive om te excelleren en om nieuwe ontwikkel- en ontwerpmodellen te onderzoeken. Er is een groeiende ambitie om duurzaamheid en inclusiviteit in de architectuur te versnellen, waarbij de jury de moed en visie die nodig zijn om deze essentiële ontwikkelingen te realiseren, toejuicht. Er wordt geëxperimenteerd met circulariteit, hergebruik en aangescherpte eisen aan duurzaamheid – onderwerpen die de jury als cruciaal beschouwt.

De jury waardeert de implementatie van een sociale dimensie en programmatische vernieuwing in architectuur, waarbij een verhoogde nadruk op co-creatie en samenwerking zichtbaar is, evenals de manieren waarop deze projecten veilige en aangename omgevingen creëren. Ook prijst de jury de mate van co-creatie en samenwerking tussen verschillende initiatiefnemers en organisaties, waarin opvalt dat de genomineerden veel aandacht hebben besteed aan het ontwikkelen van de architectonische concepten die nodig zijn voor het leggen van verbindingen tussen bewoners en de leefomgeving.

In hun evaluatie van de genomineerde projecten erkent de jury de complexe uitdagingen die architecten, ontwikkelaars en initiatiefnemers ondervinden, die vaak het gevolg zijn van externe factoren zoals investeerderseisen, tijd, langetermijnvisie in beleid, en gemeentelijke richtlijnen. De jury waardeert hoe architecten desondanks binnen dit systeem ruimte weten te vinden voor vernieuwing. Zo begint de jury met het vaststellen van criteria die de weg zullen wijzen naar de selectie van een winnaar. De winnaar moet een voorbeeld zijn, vernieuwing omarmen en de moed tonen om voorbij traditionele grenzen te kijken, waarbij de bouwsector niet alleen wordt uitgedaagd, maar ook wordt geïnspireerd om te transformeren. Het is deze geest van vernieuwing en de bereidheid om ongebaande paden te bewandelen die de jury wil vieren en stimuleren. Projecten die grenzen opzoeken en verleggen, en nieuwe ijkpunten zijn voor toekomstige opgaven.

Na het bespreken van de eerste indrukken van de dag, convergeren de observaties en reflecties van de drie juryleden in een reeks criteria die de kern vormen van hun beoordelingsproces:

• De winnaar staat voor een architectuur die alle generaties inspireert. Het meest belangrijke is hoe het winnende gebouw zich verhoudt tot een nieuwe werkelijkheid en hoop biedt op een andere, betere toekomst.
• De sociaal-maatschappelijke impact van het winnende gebouw op de omgeving. Dit gaat zowel om de directe bewoners als de tweede laag gebruikers die een gebouw faciliteert, zowel binnen als buiten de muren, en de sociale en maatschappelijke waarde die het toevoegt aan de omgeving.
• Vindingrijkheid om binnen budgettaire en overheidsbeperkingen nieuwe mogelijkheden te realiseren. De winnaar trotseert de standaardpraktijken en kan binnen gestelde kaders toch innovatief te werk gaan – of het nu gaat om detaillering, systematisering of vormen van gebruik.

Bij het eerste onderscheid tussen de genomineerden identificeert de jury drie projecten die vooral opvallen. Ze prijzen ‘Crossover’ voor de inclusieve visie op het bevorderen van interactie tussen bewoners. De jury kijkt ook met plezier terug op het bezoek aan ‘De Gieter en De Slijper’, waar speelsheid en precisie in het ontwerp de boventoon voert. ‘Bajesdorp’, als eerste broedplaats van Nederland, trekt de aandacht met zijn bottom-up benadering en de vastberadenheid van de initiatiefnemers. Het project krijgt lof voor het eindresultaat, ondanks wettelijke hindernissen, doorzettingsvermogen van de community. Het wordt gezien als een voorbeeld dat de kansen toont van kleinschalige initiatieven. Tenslotte bespreekt de jury ‘Aliander Westpoort’, een project dat indruk maakt door zijn toegankelijke en vriendelijke architectuur en het succesvol uitdragen van een heldere ruimtelijke en materiaal visie die past bij het gebruik van het gebouw door de initiatiefnemer. De inzet voor het experimenteren met duurzame materialen en flexibiliteit van het gebouw wordt ook gewaardeerd.

‘Republica’, gevestigd in Oost, imponeert als een visueel aantrekkelijk woon- en werkcomplex met een architecturale diversiteit. De jury waardeert het hergebruik van materialen, zoals de bakstenen en staalconstructies, en Open Building als bouwprincipe als een grote pluspunten. Het ensemble van zes volumes met huur- en kooplofts, horeca, werkruimten, sport en een natuurlijk zwembad op het dak vormt een enclave in de stad. Er is gebruik gemaakt van recycling- en energiesystemen, gerecycled beton, en bakstenen,  en hernieuwbare energiebronnen. Toch oogt het geheel ook wat ontoegankelijk (voor het zwembad is toegang alleen mogelijk via de yogastudio). Terwijl enerzijds een Spaans dorpsgevoel heerst, lijkt het anderzijds een bredere maatschappelijke en landschappelijke inbedding te missen.

Het appartementencomplex ‘AMST’ krijgt lof van de jury voor de samenwerking met de gemeente, wat resulteert in toegankelijke middenhuurwoningen in het hart van de stad, een maatschappelijke prestatie van formaat. Hoewel het project voorzichtig is in architecturale vernieuwing en milieubewust ontwerpen, heeft de jury waardering voor de solide bouw en het duidelijke commitment aan betaalbaarheid. De jury moedigt aanvullende inspanningen aan op het gebied van materiaalhergebruik en biodiversiteit, en ziet graag groene ruimtes die niet alleen op volwassen gebruikers gericht zijn. Met kleine aanpassingen in toegankelijkheid en gemeenschapsgerichte functies heeft ‘AMST’ het potentieel om een nog krachtiger voorbeeld te zijn van stedelijke integratie en ontwerp voor de toekomst.

Zandkasteel, een iconisch gebouw in Amsterdam-Zuidoost, nu een gemeentelijk monument en omgevormd tot school en appartementencomplex, wordt door de jury geprezen voor zijn hergebruik en transformatie zonder sloop. Het gebouw maakt indruk met de aandacht voor het behoud van karakter van de aangename doorkijkjes en een integratie van diverse functies en kunst. Het is prachtig getransformeerd en klaar voor een nieuwe toekomst. De jury merkt echter op dat ondanks de overvloed aan ruimte, het levendige potentieel van het gebouw niet volledig benut wordt. Het gebouw zou meer ruimte kunnen bieden aan dynamische, stedelijke activiteiten, gezien de schaarste aan ruimte in Amsterdam.

‘Nieuw Echtenstein’, een project van Rochdale met 80 sociale huurwoningen, oogst de waardering van de jury voor het aangaan van een complexe huisvestingskwestie in een minder bevoordeelde wijk. Het gebouw, dat voorrang geeft aan bewoners die moeten verhuizen vanwege renovaties, wordt geprezen om zijn sociale inslag. De aardgasvrije aanpak markeert een stap naar duurzaamheid, al streeft de jury naar een grotere diversiteit aan huurders voor een sterker gemeenschapsgevoel. Het gaat hier overigens niet om diversiteit qua achtergronden, maar diversiteit van kapitaalkrachtige huurders. De vormgeving van het flatgebouw wordt als vriendelijk ervaren en als een goed voorbeeld van integratie van gebruik van restmateriaal. Nieuw Echtenstein wordt gezien als een positieve ontwikkeling in energiezuinigheid, materiaalgebruik en inclusiviteit, maar de jury ziet nog kansen in een evenwichtigere combinatie van sociale en esthetische waarden.

De jury erkent ‘Bajesdorp’ als een belangrijk pioniersproject, vooral omdat het dergelijke initiatieven zijn die een nieuwe richting kunnen geven aan de Nederlandse bouwcultuur en de dringende vraag naar woningen. De jury waardeert het sterke gemeenschapsgevoel, het co-creatieproces, het doorzettingsvermogen en de inclusieve visie van de eerste permanente broedplaats van Nederland, evenals het gebruik van gerecycled beton, en biobased materialen. In het ontwerp is rekening gehouden met interactie met de omgeving, door de integratie van ateliers, twee studio’s, een kleine theaterzaal en gemeenschappelijke ruimtes met gedeelde voorzieningen. Ondanks deze positieve aspecten had de jury enkele bedenkingen bij met name de detailoplossingen, al realiseert zij ook dat deze beslissingen volledig passen bij de visie van de bewoners/opdrachtgevers. De jury erkent echter het relatieve belang van architecturale kwaliteit ten opzichte van proces en sociale integratie, alsook dat biobased bouwen een andere esthetiek met zich meebrengt.

Dit ambitieuze project op de Zuidas, een multifunctioneel gebouw met zowel kantoorruimtes als sociale woningbouw, inclusief 120 huurwoningen voor studenten en statushouders, is goed ontvangen door de jury. Wat opvalt, zijn de architecturale details en het kwalitatief hoogwaardige ontwerp dat past binnen de context van de wijk. De jury geeft ook complimenten voor het initiatief om sociale interactie tussen de bewoners van de sociale huurwoningen te bevorderen. Samenwerking ook in het ontwerpproces met Lieven de Key is zeer inspirerend. Ook merkt de jury op dat, hoewel het programma lijkt uit te gaan van integratie en verbinding, vrijwel alle programmatische functies zoals restaurant, kantoren, koopwoningen en huurwoningen een eigen ingang hebben. Ontmoetingsmogelijkheden voor de verschillende gebruikers van het complex was niet het belangrijkste uitgangspunt.

Tripolis-Park, nu een modern kantorencomplex, probeert de vroege en late creatie van Aldo en Hannie van Eyck, respectievelijk het Burgerweeshuis en het kantorencomplex Tripolis, samen te brengen in Tripolis-Park. Grote gebaren worden gecombineerd met speels niveauverschillen, en creatieve invulling van de vrijgekomen dakoppervlaktes van het oude Tripolis. Echter, de jury uit zorgen over de dominantie van commerciële doelen boven erfgoedvraagstuk, een bredere discussie die raakt aan de kern van stedelijke transformaties. Het exterieur mist daardoor menselijke maat en had beter kunnen integreren in de stedelijke context. Het ontbreken van woonruimtes beperkt de levendigheid en interactie met de omgeving. De jury ziet Tripolis-Park als een project waar nog meer uit gehaald kan worden – zowel in relatie tot erfgoed en duurzaamheid als tot sociale impact.

Het regiokantoor van Alliander in Westpoort combineert kantoren, opleidingsruimten en werkplaatsen. De jury prijst het vanwege de duurzaamheid in ruimtelijke en materiaalontwerp, dat de stedelijke omgeving verrijkt en goed aansluit bij de functie van het gebouw. De architectuur, hoewel bescheiden, resulteert in een gebouw dat goed aanpasbaar is in gebruik en dat zorgvuldig is gedetailleerd. Het gebouw past bij zijn gebruikers en (geschiedenis van) de omgeving, zelfs op deze complexe locatie. Het ontwerp is doordacht en toekomstgericht. Innovatieve houten kanaalplaten zijn onderdeel van materiële en functionele vernieuwing. Bovendien bevordert het ontwerp het gemeenschapsgevoel door verschillende gebruikers en functies samen te brengen – van techniekstudenten tot kantoormedewerkers. De jury is ook onder de indruk van de zoektocht naar oplossingen voor de energietransitie, die zowel esthetisch als functioneel is verkend, maar merkt op dat er ruimte is voor verbetering in de interactie met de ’tweede laag’ gebruikers en het delen van de interne dynamiek met de buitenwereld, en alle materiaal- en energiekennis die erin besloten ligt.

Lariks wordt beoordeeld als een frisse toevoeging aan de stad, specifiek ontworpen voor jonge Amsterdammers en geïnspireerd door de Amsterdamse School-architectuur. Het is zorgvuldig ontworpen en blinkt uit in esthetische detaillering. De jury is gecharmeerd van het betaalbare woonconcept dat ‘friendswoningen’ voor starters biedt, inclusief een uniek matchingsysteem en gemeenschappelijke voorzieningen op de begane grond. Stilistisch past Lariks goed bij zijn doelgroep en biedt het mogelijkheden voor toekomstige aanpassingen. Het gerealiseerde compacte woningmodel is een gevolg van de beoogde betaalbaarheid met kwaliteit, en de gemeenschappelijke tuin draagt bij aan de sociale cohesie. Wel zijn er zorgen over de toegankelijkheid, vooral voor rolstoelgebruikers. Daarnaast mist de jury ambitie in innovatie op het gebied van duurzaamheid, het gebruik van nieuwe materialen, energieopwekking of andere innovatieve duurzaamheidsmaatregelen. Toch ziet de jury Lariks als een zeer positief voorbeeld van inclusieve huisvesting en andere (betaalbare) vormen van wonen.

De Gieter en De Slijper, onderdeel van een nieuw bouwblok op Oostenburg, onderscheidt zich door de industrieel geïnspireerde architectuur. De jury waardeert de ruwe en stoere esthetiek, die een speelse en frisse kijk op architectuur brengt. Met een mix van woningen en bedrijfsruimtes, plus daktuinen, markeren deze gebouwen een mooie benadering van stedelijke verdichting. De verhoogde woningen en de integratie van unieke materialen, zoals ‘koekjesgaas’, zijn positief ontvangen en dragen bij aan levendigheid en sfeer. De jury erkent de grote bijdrage van de projecten aan de ontwikkeling van Oostenburg.

Na een dag van grondige verkenning en levendige discussie komen de juryleden tot een unanieme beslissing. De jury erkent de verdiensten van alle genomineerden, en in het bijzonder van Bajesdorp en Crossover. Bajesdorp blinkt uit in maatschappelijk-sociale relevantie, maar schiet tekort in de architectonische ambitie en detaillering. Crossover wordt gewaardeerd vanwege de zorgvuldige detaillering en ontwerpprecisie, maar de jury meent dat het project verder had kunnen gaan in het zetten van vernieuwende stappen op het gebied van duurzaamheid en natuurinclusief ontwerp, en het laten ontmoeten van de verschillende doelgroepen/gebruikers. Aliander Westpoort is een prachtig project, maar is op het moment nog erg naar binnen gericht.

De jury zoekt naar een project dat een balans heeft gevonden tussen functionaliteit, architecturale kwaliteit, duurzaamheid en het bevorderen van gemeenschapszin. De lof voor de winnaar is uitgesproken in de veelzijdigheid van het ontwerp dat ruimte laat voor aanpasbaarheid en functieverandering, inzet op materiaalinnovatie – hout, een gebouw dat verder innovatie in de energiesector (en ook als bedrijf) kan blijven opvangen. De verbinding van het gebouw met zijn omgeving, versterkt door het gastvrije atrium, wordt toegejuicht als een voorbeeld van vooruitstrevende en gemeenschapsgerichte architectuur. Het dient ook als een levend laboratorium voor nieuwe technologische vooruitgang. Hoewel het project niet direct een uitgesproken ‘wow’-effect oplevert, is het de vraag of een dergelijke impact een vereiste moet zijn. In een veranderende praktijk van gebruikte of biobased materiaalstromen, en focus op ruimtelijk hergebruik en bescheidenheid, ontstaan wellicht andere prioriteiten en esthetiek. In plaats daarvan manifesteert het ‘wow’-effect zich in de onderliggende kwaliteiten en de subtiele innovaties die het project met zich meebrengt – zoals materiaalinnovatie, energiegebruik en – opwekking, en flexibiliteit van indeling van het gebouw.

De jury suggereert dat het gebouw een meer uitnodigende houding kan aannemen door het toegankelijker te maken voor het publiek, wat de betrokkenheid en kennis bij de gemeenschap zou vergroten en tegelijkertijd de zichtbaarheid van het bedrijf zou verbeteren.

Het project dat bij alle juryleden indruk maakt door de manier waarop het gebouw innovatie, technologie en ontwerp combineert en hiermee de winnaar is van de Amsterdamse Architectuurprijs 2024 is:

Alliander Westpoort

Het is duidelijk dat dit project in een dynamisch proces van ontwikkeling zit waar de innovatie actief wordt opgezocht.