arcam

Ondertussen zijn er veel, heel veel maatregelen nodig rondom klimaat, energie, stikstof en CO2, maar ook rond leefbaarheid, betaalbaarheid en toegankelijkheid. En terwijl de in publiek eigendom opgebouwde reserves van grond en woningen opraken, en regie vanuit het Rijk onzeker is, is er ‘vanuit de markt’ steeds minder animo om de kosten van de transitie te dragen. Maar de noodzaak tot actie is evident. En dus wordt de roep op regie door het rijk en gemeenten steeds luider.

In Hervertellingen leggen we de architectuurgeschiedenis – die prachtige canon van ontwerpers en opdrachtgevers met idealen die nieuwe wijken bouwen – tuindorpen in Noord, naoorlogse tuinsteden in Nieuw-West, honingraatflats in Zuidoost – naast de geschiedenis van woonbeleid en woonprotest.

Dat vinden we belangrijk, omdat ook het hedendaagse woonprotest niet zomaar uit de lucht komt vallen. Al in 1920 protesteerden bewoners in Noord over hun leven in varkenskotten. In 1972 was er de opstand van de gastarbeiders bij de NDSM die klaagden over de slechte woonomstandigheden in Atatürk. In 1974 kraakte een grote groep Surinaamse Amsterdammers de Gliphoeveflat, omdat ze op veel plekken elders in de stad werden geweerd.

Het is belangrijk om de geschiedenis van de geplande en de geleefde stad naast elkaar te leggen, en te kijken wat er gebeurde met de idealen van zowel de opdrachtgevers als de architecten. Hoe woonbeleid en ontwikkelingsbeleid soms ongewenste effecten heeft. Dat helpt ons de stad van vandaag beter te begrijpen.

Er zijn architecten die zich druk maken. Ninke Happel, die Sandra Beckerman inspireerde om in de Tweede Kamer een motie in te dienen voor meer macht voor architecten. Platform Woonopgave – een collectief van architecten dat onlangs een Actie Agenda presenteerde in de Eerste Kamer. Architecten als René Boer en Violette Schönberger, die kritische boeken schrijven over de rol van de architect en hun relatie tot maatschappelijke en democratische thema’s.

De tien genomineerde gebouwen voor de “officiële” Amsterdamse Architectuurprijs 2024 blinken uit in het vorm geven aan de belangrijkste politieke en fysieke eisen van deze tijd: veel en goedkope woningen, energieneutraal en toekomstbestendig. We zijn er oprecht van overtuigd dat deze 10 gebouwen het beste vertegenwoordigen van wat op dit moment mogelijk is in nieuwbouw. Maar niet alleen nieuwbouw draagt bij aan het debat over de stad. Ook gebouwen of plekken die al eeuwen bestaan, kunnen (opeens) een nieuwe rol vervullen. Daarom startten we dit jaar een experiment waarin we – behalve aan de (nieuw) gebouwde stad – ook aandacht geven aan de geleefde stad. In de Alternatieve AAP verzamelen we gebouwen, pleinen en publieke ruimtes die in 2023 het decor vormden voor, inzet waren van, of onderdak boden aan belangrijke gesprekken en gebeurtenissen van/met/in de stad. De negen gebouwen en plekken zijn aangedragen door een groep, platform of organisatie en vertegenwoordigt niet de mening van één individu.

Dat deden we om niet alleen recht te doen aan de geplande stad, maar ook aan de geleefde stad. En vooral om nader te onderzoeken hoe beide werelden dichter bij elkaar kunnen komen en van elkaar kunnen leren. Hoe de bouwsector, die – inclusief de architect – vooral onderdeel is van een systeemwereld, in hechter contact kan staan met de leefwereld. Waar de architect (ook) in de leefwereld meerwaarde kan bieden. Feitelijk zijn alle negen voordrachten winnaars. Toch vonden we vier voordrachten heel belangrijk voor de perspectiefwisseling die nodig is:

Takland – als voorbeeld van eigenaarschap in de woonopgave van de stad. De Knip – als voorbeeld van bestuurlijke moed. “Zes weken lang verdween de Weesperstraat van de Amsterdamse kaart. Eén knip in de stad om te onderzoeken of en wat het voor invloed had op het verkeer, de veiligheid en de leefbaarheid in het gebied. Het hield heel Amsterdam in haar greep.” De Sit-ins Amsterdam Centraal: “In een tijd waarin de Amsterdamse publieke ruimte steeds verder vercommercialiseert hebben de sit-ins Amsterdam Centraal opnieuw uitgevonden als onderdeel van een gepolitiseerde publieke ruimte in de stad.”

Maar de winnaar van de Alternatieve AAP, en daarmee de ontvanger van de wisselAAP, is het project dat symbool staat voor de rafelranden die overal in de stad onder druk staan. Voor het steeds verder afnemende aantal plekken waar creativiteit, nachtcultuur en tolerantie een plek heeft. En nu opnieuw met sluiting wordt bedreigd.

De Alternatieve Aap is dit jaar voor Het Groene Veld, een prachtig initiatief van velen, maar vooral van Hay Schoolmeesters en bijvoorbeeld Daan van de Ende. Met dank aan Elke Uitenthuis, die het Groene Veld namens We Sell Reality, voordroeg.

De Alternatieve AAP is een wisselaap, die volgend jaar zal worden overgedragen aan een ander initiatief in de stad. De attributen, zoals de koevoet, bivakmuts en de sjaal, mogen in de tussentijd (intensief) worden gebruikt. Dat hopen we ook.