arcam

De drie geselecteerde bureaus uit de 25 inzendingen van de oproep voor een nieuwe vaste tentoonstellingsopzet, presenteerden op vrijdag 14 juli hun schetsontwerp bij Arcam. Aan de jury, bestaande uit vertegenwoordigers van het Makersteam, de Architects in Residence en Arcam lichtten zij hun schetsontwerp met mock-up toe. Alle teams lieten zien dat ze met veel gevoel en inzicht kunnen ontwerpen aan de multisensorische ontwerpopgave die Arcam hen voorlegde.

Het team gebruikt de aanwezige vormen van het Arcam gebouw als aanleiding voor het ontwerp. Zo komen de kleuren van het logo terug in de tentoonstellingspanelen en zijn de vormen ontleend aan het gebouw zelf. Het is een speels ontwerp, waarbij de entree wordt gemarkeerd met een opblaasbaar element dat voelbaar en hoorbaar is, en bezoekers letterlijk beschermt tegen de harde glazen deuren. De kaart van Amsterdam is gedacht als een wandvullend tapijt en op een voeltafel liggen alle gebruikte materialen die in de tentoonstelling worden gebruikt. Het licht wordt gefilterd door de glazen gevel met een gordijn af te schermen en daar doorkijkjes in te maken. Boven de Havenstad-installatie hangt een wolk die kan donderen en bliksemen. Op de eerste verdieping komt een lang maquettemeubel waarin met gemak 10 maquettes een plek vinden.

De jury vindt de analyse van hoe je de binnenkomst in het gebouw zou kunnen verbeteren heel goed. De lange zichtlijnen bieden rust en uit de aandacht voor het ervaren van materialen, in kleur, vorm en geluid blijkt ervaring en kennis. De jury gaat direct aan de slag met vele mogelijkheden die de 10 modules kunnen bieden, wat laat zien dat de ontwerpers weten hoe je mensen betrekt. Het nadrukkelijke spel met organische vormen is echter wel beeldbepalend en de modules kunnen niet gestapeld worden. Zo blijft potentieel expositieoppervlak onbenut. De vormen worden met een katrol naar binnen gebracht, omdat ze niet in de lift passen. De gordijnen zijn effectief tegen licht en voor een betere akoestiek, maar ze vallen buiten de begroting.

Studio Jaywalk vertrekt vanuit de vele materialen die in het gebouw al aan aanwezig zijn: het staal, de harde vloeren, het tapijt, het stalen rooster. Daar voegen ze hout en textiel aan toe. Om de akoestiek en de lichtinval te verbeteren, stellen ze een gordijnsculptuur voor dat door de ruimte meandert en plaats biedt aan 10 tentoonstellingsunits. De stof kan transparant, semi-transparant of verduisterend zijn. Door overlappende rails ontstaan geen openingen. Een kleinere ronde ruimte van gordijnen is geschikt voor het vertonen van video’s. Er komt een balie die op verschillende hoogten te gebruiken is. Hij is gemaakt van verschillende soorten hout die ook kunt ruiken en voelen. Op de eerste verdieping wordt een net gespannen boven de vide waarop 10 maquettes kunnen staan. De units worden opgebouwd uit A1 tot A4-formats en hele of halve ronde tafeltjes.

De jury bewondert het gordijnsculptuur, dat prachtig is vormgegeven en met veel kennis is gemaakt. Het is een compleet voorstel met veel details, waaruit duidelijk blijkt dat is meegedacht met veel gebruikers. De jury is echter verdeeld over dit voorstel. Een zacht materiaal is ongevaarlijk voor rolstoelgebruikers, maar het materiaal roept ook verwarring op als het zicht beperkt is. Op welk moment merk je dat het een gordijn is en geen muur? Hoe weet je dat er al iemand in zit en hoe kom je dan weer uit? Hoe doe je het gordijn open? Ook was er twijfel of er wel voldoende tentoonstellingsruimte is. Het voorstel is flexibel in gebruik, maar het is ook bijna een tentoonstelling op zichzelf, in plaats van een dienend frame op de achtergrond.

‘De meeste mensen zijn andere mensen’, stelt Dérive. Daarom streven ze naar ‘universeel maatwerk’. Hun aandacht gaat uit naar het optimaliseren van de toegankelijkheid van de openbare ruimte rondom Arcam en de entree, alsook naar de verbinding tussen boven en beneden. Voor de vaste opstelling stellen ze verrijdbare kabinetten voor op verschillende hoogten, en een wand-ruimte-kast-meubel dat de begane grond en de eerste verdieping verbindt. Het staalwerk wordt gemaakt door Maxime Prananto. De akoestiek willen ze verbeteren door samen te werken met Kukka Design dat biodesign textiel maakt. Ook willen ze door thematische beplanting in het gebouw brengen. Waar mogelijk wordt materiaal hergebruikt en er is veel ruimte om te zitten.

De jury is onder de indruk van het ontwerp en waardeert de nieuwsgierigheid en onderzoekende houding van het team. Compleet en doordacht vinden ze het idee, dat heel veel tentoonstellingsmogelijkheden en -oppervlak biedt. Alle gevraagde onderdelen hebben een plek gekregen. Ook het feit dat is gedacht aan vloermarkering, dat helpt bij de oriëntatie in het gebouw, wordt als waardevol gezien. De gordijnen zijn een goede manier om ruimte te scheiden, of rustiger te maken. Wel maakt de jury zich zorgen over de hardheid van het materiaal. Staal heeft doorgaans scherpe randen, waaraan je je makkelijk snijdt of stoot. Ook is het visueel contrast naar de mening van de jury nog te beperkt. Waardering is er voor de renders waarin rolstoelen zelfstandig worden gebruikt (en niet geduwd).

Het juryberaad is intensief. Aan alle voorstellen moeten nog elementen worden geoptimaliseerd om een daadwerkelijk Universeler Ontwerp te krijgen. De keuze valt uiteindelijk unaniem op Dérive. Hun ontwerp is modulair en degelijk, en biedt mogelijkheden voor steeds wisselend gebruik zonder dat de drager ingrijpend hoeft te worden gewijzigd of opgeborgen. Dérive is ook een keuze voor nieuwsgierigheid. Op dit relatief nieuwe terrein waar veel antwoorden nog moeten worden gevonden, lijkt Dérive het meest geïnteresseerd in hoe het ook anders kan en beter. Dan is een wedervraag soms beter dan een antwoord. Dérive toont die onderzoekende, open houding, zoals ook blijkt uit de samenwerkingen met Vlaanderen, gidsland op het gebied van universeel ontwerp. Daarbij is de begroting op orde en staan de partners klaar. Het is een simpel en effectief ontwerp dat de bezoekers ter wille is, de tentoonstellingsmakers helpt en het gebouw zelf in zijn waarde laat.

Dérive wordt daarmee ook de nieuwe Architect in Residence van Arcam. Terwijl Ed. Bijman en Severine Kas nog aan het afronden zijn, zullen zij rondom de tot standkoming van hun ontwerp als AiR’s aan de slag gaan. Voor hen sluit de vraag naar een universeler toegankelijke tentoonstellingsopstelling naadloos aan bij de methodiek en het onder­zoek van hun bureau, namelijk de dérive: het concept is afkomstig uit de Situationisme-beweging en is een methodiek om de emotioneel ervaarde situaties van plekken in kaart te brengen. Hoe beleven de verschillende bezoekers de tentoonstelling? Welke beweging maken ze erdoorheen? Hoe zijn ze er gekomen? Daarbij zullen zij, mede geïnspireerd door de Subjectieve Atlas, ook onderzoeken wat ervoor nodig is om de openbare ruimte rondom Arcam toegankelijker te maken.